Аляксей Карпюк - Вершалінскі рай

— Толькі пра веру, святых ды чорта! — згадзілася Гандзя і напомніла выпадак з прычасцем, калі малы Максім праліў «цела і кроў Хрыста», а маці ніяк не магла дараваць дзіцяці прамашкі.— То і павырасталі чэрствыя ды бяздушныя! Максім, калі быў жандарам, не ведаў жаласці, паплакалі ад яго людзі, і гэты... Зрэшты, успомніце, бабы, як усіх нас гадавалі, якімі мы былі запалоханымі дзяўчынкамі — бы мышаняты! Аднойчы пайшлі ўсе з вёскі на пакос, а мы лётаем сабе во гэтак па вуліцы! Раптам бачым на пагорку штось блішчыць. Мужчыны пакінулі плуг, і адпаліраваны лемех гарэў на сонцы! То дзісейшае дзіця яшчэ табе пабегла б паглядзець, што такое ззяе там, а мы, напалоханыя то ведзьмамі, то цыганамі, то чортам, пазабіваліса ў хату і прасядзелі, покуль не вярнуліса з балота бацькі!

— Дзіця — бы мокрая гліна: чалавека трэ мясіць з малого, бо табе засохне, і потым — капут!

Раптоўна ўстаючы, Гандзіна нявестка спахапілася:

— Цяпер, цётку Гандзя, яны ўжэ лішне смелыя!.. Ой, дзе ж мае абарванцы падзяваліса?.. Ці не падглядваюць зноў за гэтым распутнікам?! Цяпер смелыя, аж — бяда!..

— Надзяры, надзяры вушы і майму, калі ўбачыш там! — кінула другая маладзіца ўздагон сяброўцы.

Жанчына ўжо бегла ў вішні, дзе Мікалай Рэгіс выставіў шацёр са стракатых дываноў, а большыя падшыванцы з нездаровай цікавасцю стараліся падслухаць ды падгледзець з кустоў, што ў тым будане адбываецца.

Былы дзячок у шатры лячыў у гэты час дурніцу. Збедаваныя бацькі аб'ездзілі ўжо Гродна і Варшаву, Журовіцы ды Пачаева, пачулі яшчэ аб адной «методзе» лячэння вар'ятаў — цяжарнасцю.

Мікалай за прыём браў залатымі рублямі і сваю методу лячэння называў «выбіваннем клінам кліна».

Між іншым, калі Рэгіс яшчэ зімой адпусціў гэтак першую пацыентку, грыбоўшчынцы спахапіліся, што і Паўтарак, мабыць, на свет божы прыйшоў такім жа чынам. Толькі нямой прыпадачнай нічога роды не дапамаглі.

На цвінтары ў гэты момант, на вынесеных Станкевічам расхістаных венскіх крэслах, рассядаў у цянёчку вакол стала ўвесь Альяшоў сінедрыён.

Да святога ўзгорка людскія патокі плылі нерэгулярна, амплітуда іхняй пульсацыі залежала ад стыхіі сялянскіх настрояў. Толькі на аналіз гэтай з'явы «трэція свяшчэннікі» здольнымі не былі. Альяшоўцы спалохаліся, што гэтае лета чамусьці зусім мала пілігрымаў. Пра мінулы залаты час ім напаміналі адрапянелыя дубцы, якімі былі ўсланы цвінтар, поле ды выган — зялёнымі галінкамі людзі калісьці ратаваліся ад спякоты і аваднёў, а ў дождж падкладвалі іх пад сябе жабракі.

Адкрываць у Грыбоўшчыне сталовую, для якой ужо завёў быў нават катлы і посуд, Піня раздумаў. Паразбіралі свае буданы крамнікі. Параспаўзаліся жабракі... «Трэція свяшчэн-нікі» цяпер мелі шмат вольнага часу. Распешчаных не абы-якім поспехам апосталаў тачыла трывога — а што, калі так будзе цяпер заўсёды?!

Вінаваўцаў яны гатовы былі шукаць усюды.

— Паліныянты людзей перапыняюць!..— разважаў услых за доўгім, зробленым з негабляваных грубых дошак сталом Майсак.— Затрымаюць фурманку на дарозе, і — чаму таблічкі з прозвішчам на ёй няма, чаму конь нячышчаны? — плаці, дзядзько, штраф! Вядомо, каму ахвота плаціць?!

— А ў Беластоку цэрквы, кажуць, пазакрывалі! — уставіла Руселіха.— Крынкаўскія паліцыянты хваліліся: «Хай ваш прарок паставіць свечку вялікую Мікалаю Угодніку, што ўдалосо яму якось шчэ пабудаваць, бо цяпер нікому не дазваляем, на веру вашу забарон у Варшаве выйшаў!»

— I забароняць паны, а што ім? — заўважыў Давідзюк.— Запалохаць нашых людзей — што раз плюнуць! Толькі як жыці без веры будзем?

— Пад Краковам мужыкі баставалі і паліцыя іх расстраля-ла з кулямётаў, як на вайне! — прынёс навіну з горада Павел Бельскі.— А прэм'ер Складкоўскі ў сейме яшчэ і заявіў: «Паліцыя наша страляла і страляць будзе!»

Свет ускалыхвалі ўжо грозныя падзеі. Памалу яны даходзілі і ў вёску.

— А ў Гішпаніі — вайна! — пасля хвіліны маўчання выкладваў навіны Бельскі.— Самі на сваіх пайшлі!.. Брат ваюе з братам, сын на бацьку ідзе, як было ў Расеі ў семнаццатым!.. Там ціперака такая разня, што па гарадах крывавыя рэчкі цякуць!.. Ужэ немец туды сваіх салдат папёр, самалёты направіў, а Саветы — караблі з танкамі накіравалі!

— У тую бойню таўклі адны адных тут, а цяпер — во дзе счапіліса! — паківаў галавой Ломнік.— Ну, ну, паглядзім, чыя цяпер возьме!

— У германца, як і тады, на спражках напісано: «З намі бог!», а ў рускіх — звёзды, хібо ім цягацца з немцам!..

— Англічане прыдумалі бомбы — як кіне з цыпіліна такую, як узарвецца яна, так да самай вады дастане! — пасля маўчання зноў падсыпаў Бельскі.