Аляксей Карпюк - Белая Дама - Аповесці

Ажывае памалу і мая вёска: хто з прускай няволі ўцёк, каго з турэцкай выкупілі, хто ў прымы прыстаў...

Ускрай гоняў крочыла нейкая постаць і размерана махала правай рукой. Хто ж гэта? Сейбіт, мабыць. Цікава, што цяпер сеюць? На жыта яшчэ зарана...

Дзіўна.

Найхутчэй, нячысцік асот, свірэпку ды куколь рассявае па палях. Што ж, нідзе — ні душы, а гэтыя паганцы не дрэмлюць, так і цікуюць, каб нашкодзіць.

Чарцям цяпер тут, вядома, якраз раздолле. Да нашых бязбрэясных балот столькі дабавілася пасля воен пакінутых хат, руін, пустых скляпоў, свірнаў ды ямаў засталося, нікому не патрэбных печаў!

А колькі новага багна развялося, якія нават ласі мінаюць!

Ноччу над дрыгвой блудныя агеньчыкі мільгаюць — так пакутуюць душачкі памерлых няхры шчаных дзетак, душы грэшнікаў ці тапельцаў, бо іх па прычыне, якая нам не даступная для разумення, а вядомая толькі самаму Госпаду Богу і Усім Святым, на Небе таксама не прымаюць, і яны, бедныя, зажываюць сабе свабоды толькі пасля заходу сонца. Але днём кудысьці ўсе хаваюцца, заміраюць і — во, па ўсім балоце адно буслы стракацяць.

Зазвінела ў левым вуху — гэта, напэўна, праляцеў нячысцік здаваць сатане грахі нейкага чалавека, зробленыя ім за ўчарашні дзень. Зараз рагаты вернецца, каб чакаць выпад-ку для новай спакусы...

А унь там на рэчачцы — разваліны млына ў кустах. Толькі кусты ўжо вымахалі, з-за іх нічога і не разглядзець. Той, каму невядомая страшная гісторыя, будзе дзесяць разоў глядзець, а нічога кепскага і не падумае аб тым месцы.

А там — млынар з жаднасці забіў роднага брата. Паехалі на кірмаш у Гародню прадаваць адкормленае на муцэ быдла, і каб не дзяліцца грашыма, выняў ад воза кланіцу ды забіў. Калі дома яго спыталіся, дзе той падзеўся, ён гэтаксама, бы Каін, гыркнуў:

— Адкуль я ведаю! Што — я слуга брату? Не абавязаны вартаваць яго!

Не прызнаўся і на святой споведзі.

Тады Гасподзь Бог прымусіў братазабойцу ўтапіцца. Неўзабаве кары такой Госпаду здалося мала — яе дабавіў.

З той пары душа злачынцы кожную ноч мусіла круціць саматугам млыновае кола, а днём у рэчцы на дне адсыпацца разам з ракамі.

Тата казалі — на ўласныя вушы чулі не раз і не два, як пад ракітай да самай раніцы зычна Лясун рагоча, гукаюць сычы, дудзіць і дудзіць той самы дзесяціпудовы камень.

Напэўна, і зараз пад вадой млынар сабе адсыпаецца. Цікава было дачакацца ў каго-небудзь на вёсцы глыбокай ночы і паслухаць, ці гудуць тыя камяні зараз...

I от крыўда — гэты стары млын з начным грукатам цяжкіх колаў, выцесаных з літога граніту, і тая ракіта з Лесуном ды сычамі, і балота з блуднымі агеньчыкамі ды камарамі, машкарой, цені памерлых, што ноччу пераходзяць тут гэтую дарогу, енчаць ды просяць знак святога крыжа — усё-ўсё так і застанецца, а цябе, нябога, не стане. I больш сюды не прый-дзеш, нічога гэтага не ўбачыш!..»

У гасцях у дзяцінства

«На вёсцы са знаёмых — толькі бязногі Юрко Сарока.

Чалавек доўга да мяне прыглядаўся, зняўшы шапку, набожна пацалаваў мне руку, але не пазнаў. Гэта і лепш, бо не хачу, каб да мяне збягаліся з жаласлівымі роспытамі ды дзівіліся, што з мяне засталося — і сама ведаю. Страх, як не люблю гэтага.

Надзі Юрка не было. Апошні раз бачыла яе ў карчмара.

Калі Надзеі споўнілася шаснаццаць, Юрко аддаў яе путрышскаму Мэндалю, каб зарабіла сабе на пасаг. Я аднойчы зайшла да яе ў карчму. Якраз нейкі пан, што спыніўся начаваць, спатрабаваў ад Мэндаля кабету. Для гэтага ў карч-мара служыла жонка Сара, але ягамосцю гэтаму яна здалася застарая, таму яе прапёр.

Карчмар загадаў ісці Надзі. Поўную хвалявання ад таго невядомага, што яе чакала ў ложку з незнаёмым, я сяброўку і застала. Надзея то хіхікала, то рабілася сур'ёзнай, то плакаць збіралася ды звала маці. У гэты час Мэндаль у баковачцы манатонна бубніў малітву:

«Барух ата Аданой элохэйну мелех гасям, ойцер ор уворай...» [ 46 46 «Госпадзі Божа наш, Уладыка Усяленнай, асвяці душу маю і развей змрок...» (Ідыш.) ]

Цяпер Надзея Юрка, добра ведаю, замужам даўно ў Абухаве. Дачакалася нават унукаў,— дай ім Божа здароўя і шчасця. Але распытваць старога не было ахвоты, бо да Надзеі не цягнула ўжо. У дзяцінстве мы сябруем больш з тымі, хто бліжэй нас, хто якраз пад рукой, а не блізкі па характары, таму сябры такія потым намі лёгка надта забываюцца.

I Путрышкі, і вёскі навокал пасталі кляштарныя, манастырскія ды графскія. Толькі наўрад ці перамянілася жыццё ў іх ад перамены гаспадароў. Зрэшты, Яўхім наш — чалавек памяркоўны, занадта шкуру з мужыкоў не дзярэ, дамовіцца з ім можна заўсёды.