Аляксей Карпюк - Карані

Яны з Міхасём, бы тыя дурні, развесіўшы вушы, шчыра ўсяму верылі. I яшчэ як верылі! Нават і цешыліся, а душы іхнія аж падмывала прагнасць — эх, каб хутчэй тое настала!

Цяпер Лаўрэн з горыччу ў душы ўпікнуў сябра:

«А бачыш, Васільку, што выходзіць? Зусім-зусім усё не так! Лімцін мужык не буржуй, не фабрыкант які, не памешчык Вішпінг, і заробку цяпер — на кожным кроку, але зарабляць гіцаль гэты нават сабе на выпіўку не хоча — крадзе ў роднай жонкі, у сваёй сям'і! А дачка яго? Прастытутка — усім прастытуткам! Каб гэтак у Друскеніках гуль-нуць, траім дзеўкам з кавалерамі трэ мець поўныя кішэні гатоўкі — адкуль яна ў іх? Напэўно, гіцлі, кагосьці абрабавалі! I во, Васіль, улада даўно народная, бытто бы няма беспрацоўных зара, няма бяздомных і жабракоў, ледзь не ў кожнай другой кватэры — каляровыя тэлевізары і тэлефончыкі, ядуць усе масло з маслам, а — старыя е турмы, зладзеі і прастытуткі — толькі крыху іншыя. I ў чым рэч — халера яго душу ведае, Васіль.

Вядома адно: чалавек — не гадзіннік. Мало, відаць, зняць з яго путы. Трэ, мабыць, каб кожны ў галаве меў яшчэ і таго самага цара ды чагосьці хацеў, да нечага яго цягнуло. А для гэтаго, відаць, скончыць інстытут, школу — недастатково. Мая Ніна нідзе не вучылася, усе бабы зялёнадалінскія нічога не канчалі, а ці ж параўнаеш Ніну і бабаў тых з Ліліяй Уладзіміраўнай, з нявесткамі, мацерай няшчаснаго Андрэя — Вандай?..»

Адным словам, даўно, мабыць, у нашай Прынёманшчыне не было пакалення, якое гэтак марыла, нечага ўпарта дабівалася, атрымліваю-чы за гэта куксы, у змаганні кладучы галовы, каб у рэшце рэшт апынуцца перад незразумелай для сябе з'явай, якая гэтак жа ўпарта прымушала думаць, а не механічна прытрымлівацца спрошчаных шаблонаў.

1

У Пышкі Лаўрэну хацелася даўно. Цягнула зірнуць яшчэ на адну мясціну, што старому чалавеку напамінала далёкую і бесклапотную маладосць.

Салдаты і афіцэры мясцовага гарнізона, якія да рэвалюцыі рабілі схладчыну таварышам на помнік, нечакана для саміх сябе сабралі столыц грошай, што хапіла на цэлы Пакроўскі сабор. Засталася яшчэ значная сума і на вялізны комплекс шпіталяў[ 34 34 Сума таму атрымалася значнай, бо ў Гродне перад сусветнай вайной стаяла многа царскіх войск. Пераважна былі гэта гарнізоны магутных дванаццаці фортаў з бетону, якія грознай падковай абкружылі горад амаль з усіх бакоў. Для абслугоўвання кожнага форта выдзяляўся паўнакроўны батальён. ].

Неўзабазе ў сцены новенькіх з жоўтай цэглы мураванак, што выраслі над правым прытокам Нёмана — Гараднічанкай, праз усю Усходнюю Еўропу аж з-пад Мукдэна сёстры міласэрнасці прывезлі па Транссібірскай чыгунцы бязрукіх ды бязногіх калек і цяжкапараненых. Бездапаможным небаракам было наканавана лёсам заставац-ца тут пад апекай урачоў да апошніх іхніх дзён. Фактычна — да адзінага, гэткага фатальнага для ўсіх летняга дня.

У жніўні 1915 года царскія войскі ўзарвалі форты, без бою здалі Гродна. I ў горад уступілі кайзераўскія часці. Новы камендант выдаў аб'яву пра тое, што па ўсім яго «крайскамісарыяце» спецыялькыя каманды грабароў пачынаюць раскопваць магілы салдат і здабываць з іх сыравіну для нямецкай прамысловасці (поўны тэкст гучаў так:

Um das Land mit gemiigenden Fettmitteln für technische Zwecke zuversorgen, hat das Militer General Gubernator angeordnet das behufs Fett und Knochengewinnung Ausgrabungen vergenommen werden. Dieselben dürfen nur durch die von der Rohstoffzentrale des M. G. G. legitimirten Ausgräber durchgeführt werden. Die Besitzer der Gründe, wo die Aufsgrabung stattfinden, haben ohne Entgelt die Einwillingung hiezu zu geben, sind jedosh berechtigt zu verlanden, das die ausgegrabenen löcher ordnungmässig zugeschichtet werden.

Wer ohne von Rohstoffzentrale des M. G. G. ausgestellte Legitimation vergrabenes Fett oder Knochen ausgräbt, transportiert, in Besitz hat, oder verarbeiter macht sich strafer und werden ausserdem die Bestände an solchen Materialen unentgeltlich abgenomen.

Es ist dem dringenden Bedarf an Fett und Knochen Rechnung tragend, jede unerlaubte Manipulation mit derlei Materialen bezweder Konstatirter Unfung dem Kreiskomando sofort-zuzeigen.

Die Ausgrabungen finden häufig in der Nähe früherer russischer Stelungen staft. Das Fett sieht dunkelbraun aus, besitz einen starken, unangenehmener Geruch und wird meist in Säcken verpackt.

K. u. Kreiskommandant: Baizar oberst m. p..[ 36 36 Каб забяспечыць краіну дастатковай колькасцю тлушчу для тэхнічнай мэты, вайсковае генерал-губернатарства выдала распараджэнне рабіць раскопкі і такім чынам здабываць тлушч ды косці. Гэта рабіць павінны Толькі грабары — прадстаўнікі галоўнай фірмы сыравіны вайсковага генерал-губернатарства. Гаспадары земляў, дзе будуць адбывацца раскопкі, павінны патрабаваць, каб работы ішлі згодна з распарадкам і ямы потым акуратка засыпаліся. Хто без дакументаў, выстаўленых галоўнай кватэрай сыравіны вайсковага генерал-губернатарства, тлушч, косці выкапае, будзе пакараны, а запасы такой сыравіны будуць канфіскаваны. Беручы пад увагу неадкладную патрэбнасць у тлушчы і касцях, неабходна зараз жа дакладваць пра недазволеныя маніпуляцыі на магілах і кожнае нарушэнне гэтага загада. Раскопкі будуць адбывацца галоўным чынам каля былых рускіх пазіцый. Тлушч выглядае цёмна-карычневым, характэрны вострым і непрыемным пахам і будзе запакаваны ў мяшкі. С. і К. камепдант акругі оберст .«. п. Бальцар. ]