Аляксей Карпюк: Карані

1984-1986

Ляснік (мясцовае).

Даносчык (польск.).

У верасні 19З9 года гітлераўскія войскі на кароткі час занялі частку сённяшніх раёнаў заходняй Гродзеншчыны — Скідэльскага, Ваўкавыскага і Гродзенскага. А разведчыкі — дайшлі нават да занёманскай часткі горада. Камандаваў войскамі генерал фон Бок (тым самым маршрутам генерал наступаў і ў чэрвені 1941 года).

Артылерысты танкавага корпуса СС, які першым уступіў у Беласток восенню 19З9 года, і далі пачатак агульнавядомым зверствам, якімі потым так праславіліся гітлераўскія ваякі ў часы другой сусветнай вайны. Група п'яных салдат загнала ў сінагогу некалькі соцень польскіх грамадзян яўрэйскай нацыянальнасці і жывымі іх спаліла (гл, «Ваенны дзённік» Ф. Гальдэра, т. 1, запіс ад 1О.ІХ.19З9 года).

Набліжаючыся да вёскі Дамброва (цяпер ПНР), камандзір танкавай часці раптам успомніў: тут у 1915 годзе загінуў яго бацька, лейтэнант кайзераўскіх войск. Гітлеравец вырашыў на тым месцы пакінуць памятны след. Калі яго танкі выйшлі на прыгорак і адкрылася панарама вёсачкі Дамброва, ён загадаў баявым машынам развярнуцца ды ў гонар бацькі па беларуска-польскай вёсачцы даць «салют». Некалысі мінут немцы малацілі з усіх гармат па будынках і прысадах. У выніку — у Дамброве загінула многа сялян, іхніх жонак і дзяцей. Згарэла большая палова будынкаў. Падрабязнасці жудаснага ўчынку нямецкага афіцэра імгненна разышліся па Прынёманскім краі, пасяляючы ўсюды страх і насцярожанасць.

Дзядзька Лаўрэн памыляецца. Арган у фарным касцёле (фірмы «Вацлаў Берпацкі, Вільна») мае 30 рэгістраў і аж 2184 трубы і трубачкі!

Маладзёжная ваенізаваная арганізацыя ў буржуазнай Польшчы.

Юзаф Ёдкоўскі — польскі археолаг (1900—1946).

Узвод (польск.).

Маршал Юзэф Пілсудскі (1867-19З5) — дырэктар рэакцыйнага ўрада даваеннай Польшчы.

Герберт Кларк Гувер (1874-1964), кіраўнік дэпартамента дапамогі, міністр гандлю, а затым — прэзідэнт ЗША (1929-19ЗЗ).

Клуб-шынок.

Канфедэратка.

Клеберг Францішак (1888-1941) — польскі генерал, які ў верасні 19З9 года праславіўся ў баях супроць гітлераўцаў. Нейкі час сдужыў у Гродне.

У даваенным Гродне дзесяць працэнтаў насельніцтва былі немцы

Шасцімесячная завіўка (польск.).

Камінтэрн у 19З8 г. Камуністычную партыю Заходняй Беларусі распусціў, беспадстаўна абвіназаціўшы яе кіраўніцтва ў варожых намерах да ідэі Леніна. У сувязі з гэтым былыя «кэпэзэбаўцы» да 1956 г., калі абвінавачанне было знятае,хадзілі з крыўдным ярлыком.

Прагрэсіўная беларуская арганізацыя, існавала ў Заходняй Беларусі ў дваццатыя гады.

У маі 1926 года маршал Пілсудскі скінуў канстытуцыйны ўрад і ўстанавіў дыктатуру палкоўнікаў. Яна і праіснавала да верасня 19З9 года.

Гадавое царкоўнае ці касцельнае свята (гл. іспанскае — фіеста) — тыповае для былой Заходняй Беларусі.

Жарабец (мясцовае).

Наяўныя грошы (мясцовае).

Дзеншчыкаў П. В. (1918-1980), Герой Сацыялістычнай Працы, старшыня калгаса «Авангард» Гродзенскага раена.

Пэўная частка вяскоўцаў былой Заходняй Беларусі так называе перыяд 19З9-1941 гг.

Узводны (польск.)

Разгільдзяй (польск.).

Цябе ўжо тут няма! (польск.).

Раённы (польск.).

Яфрэйтар (польск.).

Касцевіч Міхаіл Восіпавіч, псеўданім — Міхась Васілёк, 1905-1960 гг.— папулярны паэт былой Заходняй Беларусі з в. Баброўня Скідэльскага сельсавета Гродзенскага раёна.

З 19З2 года — горад Мічурынск

Вячэрняе маленне ў касцёле.

Палкоўнік

Сума таму атрымалася значнай, бо ў Гродне перад сусветнай вайной стаяла многа царскіх войск. Пераважна былі гэта гарнізоны магутных дванаццаці фортаў з бетону, якія грознай падковай абкружылі горад амаль з усіх бакоў. Для абслугоўвання кожнага форта выдзяляўся паўнакроўны батальён.

Аб'ява

Каб забяспечыць краіну дастатковай колькасцю тлушчу для тэхнічнай мэты, вайсковае генерал-губернатарства выдала распараджэнне рабіць раскопкі і такім чынам здабываць тлушч ды косці. Гэта рабіць павінны Толькі грабары — прадстаўнікі галоўнай фірмы сыравіны вайсковага генерал-губернатарства. Гаспадары земляў, дзе будуць адбывацца раскопкі, павінны патрабаваць, каб работы ішлі згодна з распарадкам і ямы потым акуратка засыпаліся. Хто без дакументаў, выстаўленых галоўнай кватэрай сыравіны вайсковага генерал-губернатарства, тлушч, косці выкапае, будзе пакараны, а запасы такой сыравіны будуць канфіскаваны. Беручы пад увагу неадкладную патрэбнасць у тлушчы і касцях, неабходна зараз жа дакладваць пра недазволеныя маніпуляцыі на магілах і кожнае нарушэнне гэтага загада. Раскопкі будуць адбывацца галоўным чынам каля былых рускіх пазіцый. Тлушч выглядае цёмна-карычневым, характэрны вострым і непрыемным пахам і будзе запакаваны ў мяшкі. С. і К. камепдант акругі оберст .«. п. Бальцар.