Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

— Гур-ра-а! — з гатоўнасцю і маладым энтузіязмам закрычалі тысячы панічоў і паненак, батальёны салдат, і гэты крык пругкай хваляй пракаціўся па закрытай высокімі будынкамі цэркваў і касцёлаў плошчы. Галубы з магістрата фыркнулі з такой панікай, што захісталіся палотнішчы, і карэспандэнты паспешліва запісалі гэтую дэталь — як памер той цеплыні і сардэчнасці, з якой гарадняне спатыкалі першага грамадзяніна сваёй рэспублікі.

Затым у магістраце купцы і фабрыканты паднеслі госцю падарункі. Зроблена ўсё было далікатна: у тоўстых адрасах прэзідэнт са здавальненнем адчуваў цяжар падарункаў. Не заглядваючы ў саф'янавыя вокладкі, ён адразу здаваў іх сакратару.

Дастойнага госця і ўсіх сабраных найбольш пазабавіла дэлегацыя «мясцовых русінскіх хлопаў» — гэтага племені мяо-мяо, якое жыло на «Крэсах Усходніх». Барадаты стары мужычок у світачцы самавіта і сур'ёзна паклаў ля ног прэзідэнта зашыты дратвачкай мяшок ды коратка аб'явіў:

— Кесару — кесараво, пан прэзідэнт!

Тады сялянка з журботнымі і добрымі, бытта ўвабраўшы-мі ў сябе ўсю зямную мудрасць і боль, вачыма, з годнасцю яму пакланілася, падала суровы сімвалічны ручнік (не станеш жа звойцамі завальваць панскі пакой!) і спакойна прадэкламава-ла:

— Ад нашых ніваў і палёў прымі, пане, сонейкам сагрэтага, росамі памытага, ветрыкам авеенаго вярсту кужалю! На фурманцы ён!

Пару мінут са здаволенасцю каланістаў усе пацяшаліся з мужыка — адкуль ён ведае такія словы?! Паспрачаліся, удакладняючы, на колькі вярста большая за кіламетр, і перайшлі да наступнай «імпрэзы».

6

Куратар народнай асветы нібы выпадкова праводзіў у кабінеце старосты педсавет. Пана прззідэнта запрасілі быць яго ганаровым госцем.

На павестцы дня стаялі два пытанні: па якім баку вуліцы хадзіць вучням у школу і дапускаць ці не дапускаць на школьную ёлку яўрэйскіх дзяцей.

Член савета ксёндз-дэкан Баркоўскі напомніў пра грэх за ўкрыжаванне Хрыста, які ляжаў на яўрэях. Пасля кароткай спрэчкі пажадалі паслухаць думку высокага госця. Прэзідэнт заўважыў, што Ісусава дрэўца існуе для ўсіх дзяцей, а наконт другога пытання ён заявіў:

— Трэба з малога вучыць грамадзяніна Польшчы к парадку і паслухмянасці. Таму на заняткі вучні няхай крочаць па адным тратуары, а дамоў — па другім.

Самастойны і ўпарты біёлаг Ян Каханоўскі прапанову высмеяў ды засцярог, што дзеці — жывая ртуць, і нават уся паліцыя не ўтрымае іх у такіх рамках. Аднак голас яго патануў у дружным захапленні мудрасцю госця, і абедзве прапановы ўхвалілі. Павестка дня была вычарпаная, сталі вырашаць бягучыя справы.

Біёлаг Ян Каханоўскі запоўніў калідоры школы і падворка клеткамі са звярамі і даўно насіўся з дзёрзкай ідэяй стварэння для горада заапарка. Біёлаг выкарыстаў момант, звярнуўся да прэзідэнта за дапамогай.

Галаве дзяржавы Каханоўскі са сваёй выхадкай не спада-баўся, аднак трэба было іграць справядлівага дзяржаўнага мужа — заўтра выпадак апішуць газеты. I прэзідэнт настаўніка падтрымаў, падсказаў Стэмпоўскаму перадаць для заапарка велатрэк і гэтак расшчадрыўся, што загадаў аддаць Каханоўскаму ўсё «русінскае» палатно!

К таму часу паміж госцем ды прысутнымі ўстанавілася свойская атмасфера. Які б ні быў на ім касцюм, ідэальна накрухмаленая кашуля, а даўзёрны Саваоф зблізку аказаўся звычайным старым з сівымі рэдзенькімі вусамі ды цьмянымі вачыма. Людзі ўжо сталі гаварыць яму, што набалела.

Спатыкалі галаву дзяржавы асаднікі, купцы, чыноўнікі, яўрэі, рускія эмігранты, рабіны I папы, толькі не было нікога з немцаў, хоць у Гродне жыло іх тысяч з пяць. Прафесар Ядкоўскі стаў дакладваць:

— Як толькі ў Германіі да ўлады дайшоў Гітлер, нашыя немцы адразу наладзілі трыумфальны марш, пане прэзыдэнце! З факеламі, паленнем кніжак на плошчы, разгромам яўрэйскіх крамаў... I ўвогуле — што нас чакае? Гітлер матарызуе армію, будуе авіяцыю, а мы ўсё спадзяёмся на коней!

У напружанай цішыні прэзідэнт абвёў усіх сумнымі вачы-ма, памаўчаў. Затым у магістраце прагучаў славуты маналог галавы польскай дзяржавы, запісаны стэнаграфісткай для нашчадкаў як глыбіня мудрасці дзяржаўнага мужа сваёй эпохі.

— Панове, роля каня для патрэб сухапутнай арміі не змянілася! Раптоўная механізацыя — толькі мода з усімі яе недахопамі. Пры першым сутыкненні з рэчаіснасцю гэтая мода не вытрывае экзамену. Страшна сабе ўявіць стокіламетровую калону машын, расцягнутых на беднай сетцы нашых дарог! Звычайнага кювета машына не пераадолее, а для гнядога ён — забава! Што атрымаецца, калі з флангаў наскочыць кавалерыйская дывізія на бездапаможную кішку гэтых латвапальных скрыначак запалак?