Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах. Том 2

Выступаць Лаўрэн надта ж не любіў. Яго здаровы мужыцкі розум быў прызвычаены назіраць ды абдумваць зусім простыя і ясныя з'явы, а сам ён меў звычай гаварыць коратка ды адно пра тое, што накіпела. На розных сходах часамі аніяк не мог злавіць сувязі паміж патокам мудрагелістых слоў, што ліліся і ліліся з вуснаў іншага краса-моўцы на трыбуне, з так зразумелай і простай рэчаіснасцю. У гэтых выпадках, калі яму давалі слова, мазгі Лаўрэна як бы нечым закліньвала, і ён тады рабіўся нібы дурны — стаяў ды маўчаў. Альбо бездапаможна мыкаў. Таму баяўся і ў школу ісці,— угаварыла не толькі нявестка, але і сын з унучкай. Святланцы надта хацелася потым хваліцца дзедам — у школе, у двары.

Бачачы, што шаноўны і «праслаўлены ветэран» не ведае, з чаго пачынаць, тоненькая ў поясе, з белымі кудзеркамі ды ў акулярах на вострым носіку дробненькая маладзічка падказала:

Лаўрэн Яфімавіч, а вы, калі ласка, зрабіце гэтак, як заўсёды робяць перад намі тут іншыя ветэраны,—раскажыце нам спачатку, на якіх франтах служылі.

Не было куды дзявацца.

Добра адкашляўшыся, тужлівым ды нудным голасам Лаўрэн паціху пачаў:

Калі ўсё тое было — даўно надто!.. О-ой, даўно-даў-но-о!..

А ўсё ж такі, смялей давайце!

Гэто — мо-ожно... Ну, прызвалі нас з вёсак у тутэйшы ваенка-мат сорак чацвёртага восенню. Куды бо гэто? А-а, адтуль ён, здаецца, і цяпер навабранцамі кіруе — за старым паркам, на вуліцы Багда-новіча, дзе гэтак многа алычы расце. А ў тую восень яна надто ж урадлівай была! А восень цёплая, о-ох, урадзі-іла — як жаўтком хто дзеравы абляпіў!.. Усіх тады на ваенкаматаўскім падворку перапісалі. Дактары кожнаго перамералі і на вагу паставілі, як заўша робяць у такіх выпадках. Пераслухалі нас, пераслухалі дый павязлі афіцэры да Бабруйска ў запасны полк. Ну, а там зноў з месяц паганялі, паганялі да сёмых патоў з вінтоўкамі па хвойнічках ля тае самай Беразіны, дзе калісьці французы тапіліса, шчэ крыху пакідалі мы дзеравяных гранат у фанерныя танкі, падзыгалі цераз ровікі ды калючыя драты, пастралялі ў шчыты і тады адправілі ўсіх цяплушкамі пад Варшаву. Ну, і там кватараваліса мы ля Мінска Мазавецкаго. Не ў кватэрах звычайных, вядомо,— у лесе, здаецца, жылі. Ага, сярод сосен старых, у зямлянках. Але ў цёплых і з саломай на нарах нават сухой — выгоду мелі там файную, нічого не скажу. Каб потым заўша так было, ого!..» Але — дзе ты бачыў!.. Часамі было такое, што зара чалавек, успамі-наючы, сам сабе не паверыць!.. Ну, а пасля рускаго Новаго року, сорак пятаго, ужэ і пачалоса ўсё тое — ваяваць усіх падчыстую па-гналі.

Лаўрэн якраз падышоў да самага галоўнага і цікавага. Здавалася б, тут менавіта і трэба перад юнымі слухачамі развярнуцца яму з падзеямі, каб уразіць іхнія чулыя душы. Але ў беднага прамоўцы бытта скончыўся раптам завод ці — не хапіла духу, і чалавек канчаткова замоўк.

Хвіліну панавала цягучае маўчанне.

— А вы на танку ваявалі, на самалёце ці на чым іншым? — з катэгарычнай патрабавальнасцю, нібы ветэран яму нечым абавя-заны, нібы пажылы гэты чалавек нашкодзіў і цяпер выкручваецца, закрычаў з-за першага століка бойкі пуцалаваты хлопчык у форменным пінжачку з чырвоным гальштукам на белай кашульцы.

Не, не на танку. I не на самалёце.

На браневіку?

Бэтээр цяпер называецца, не ведаеш?!

Які там бранявік!..

Цішэй, рабяты! Лаўрэн Яфімавіч сам нам раскажа!

Калі нашых салдат прывезлі пад Варшаву, з розных часцей прыбылі афіцэры набіраць сабе папаўненне. Перад Лаўрэнам узнік капітан з эмблемай медыцынскай службы.

«Салдат, ты родам з вёскі? Шчэ і з заходняй? Цудоўна! А лет табе сколькі? Сорак, не ашукваеш? Бо выглядаеш на ўсе пяцьдзесят. Чаму? А-а, мабыць, цябе вусы так стараць! Ладна, паверым. Калі ты з вёскі, канём, вядома, правіць можаш, карміць яго і абыходзіцца ўмееш, вучыць цябе гэтаму не трэба? Так! Ну, і цудоўна — лічы, табе пашанцавала. Забіраю ў свой медсанбат. Будзеш у мяне возчыкам — «вадзіцелем кабылы», як у нас хлопцы кажуць пра такіх. Нашая часць завецца — «Гаспадарка Копысава», як і маё прозвішча. Зразумеў? Запамятай добра — калі згубішся, так будзеш дапытвацца. А цяпер глядзі ўважліва на ўказальнікі, што вісяць на слупах, дрэвах, платах, і зараз жа ў тым кірунку — шагам марш!»

Да апошняга дня вайны Лаўрэн і праслужыў у капітана Копыса-ва. Добры быў чалавек. Справядлівы. Сумленны. Сам працавіты і гнаў да работы іншых. Аднак пра сваіх людзей дбаў — мацяркі аб іх лепш не клапаціліся б, як гэта рабіў ён. Не выпендрываўся, не чапурыўся, бы сёкня некаторыя маладыя ўрачы. А медсёстры ды ўрачыхі Лаў-рэна лічылі за бацьку. Сорамна прызнацца, але, калі трэба было каторай залезці ў чан з гарачай вадой ды памыцца, пры ім нават і раздзяваліся...