Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах. Том 2

Пачутае і ўбачанае раптам дайшло да маладых, патрэсла, як выбух. Адразу былых студэнтаў як магнітам пацягнула да таго, чым жыў іхні калега.

Бытта дагэтуль хтосьці ім не дазваляў, усе абкружылі Ра-чынскага ды, бы школьнікі бывалага настаўніка, засыпалі пытаннямі.

Ужо крыху прытомлены Станіслаў здавальняў іхнюю цікавасць:

Працаваць з аднаго боку ў нас і лягчэй — нізкія тэмпературы, мала інфекцыйных хвароб, а з другога — шмат траўмаў. Працуем, гадзін ніхто не лічыць. А ў вольны час? Бяру вуду, лодку ды сунуся на сярэдзіну возера. Адразу акунаешся ў нейкае цудоўнае вар'яцтва цішыні — у абсалютны спакой. Толькі мільгаюць у небе чайкі ды на беразе тырчаць верныя са-бакі — вынюхваюць паветра, цярпліва цябе чакаюць... Зімой часта выязджаем да хворых. Па бязмежнай тундры ляціш на нартах дзень, два, пяць... Навокал завіруха альбо некранутая бель снягоў і — нічога жывога. Месцамі аблізаныя вятрыскамі скалы, там расце толькі лішайнік. Часамі палыхне жывымі ка-ляровымі фалдамі на паўнеба паўночнае ззянне... Бяскрайняя прастора, скок у невядомае, спачатку цябе ап'яняюць ад шчасця свабоды, затым агортвае безабаронная самотнасць. Ты прапах увесь потам. Так стаміўся, што ные, агнём пячэ кожны твой мускул, кожная твая клетачка. Увесь прамок. А ляжаш спаць — і глядзі, каб чаго не адмарозіць. Памятай шчэ пра ваўкоў — яны так і шныраюць, так і вартуюць...

I гэта называецца ў іх — жыццё! — у поўнай цішыні, ледзь пе ляскаючы зубамі ад жаху, прашаптала ў суседнім пакоі нейкая кабета.

Паду-умаеш! — пакпіў Дзімка, бытта яму даводзілася бываць у такіх сітуацыях кожны дзень.

П'яны барадаты юнак, абхапіўшы над талеркамі галаву, прастагнаў:

О-ой, што-о я на-ра-біў?!. Які-і я ду-урань!.. Дзе каньяк?..

Станіслаў нічога гэтага не чуў і не бачыў — ён як бы знаходзіўся ўжо на далёкай зямлі. Святло белых прастораў нібы азарала яго твар. У яго Тамары ўздрыгнулі вейкі, цёмныя вочы загарэліся радасцю, ноздры смешна прыплюснутага носіка затрапяталі, бытта ўжо дыхалі тымі вятрамі, што нясуць вострыя сняжынкі ды хвалі ледзянога холаду...

У такіх выпадках,— працягваў малады ўрач,— зной-дзеш у кішэні кавалачак газеты і друкаваныя літаркі здаюцца табе з нейкага іншага свету, а на зямлі жыццё яшчэ бытта і не пачыналася — менавіта табе наканавана лёсам яго распачаць. Тады душа напаўняецца зноў адчуваннем, што ты тут неабход-ны. Карацей кажучы, словамі нават нельга ўсяго перадаць — трэ самаму ўсё бачыць і адчуць!

Госці моўчкі глядзелі на Станіслава, бы людзі, што вярнуліся толькі што з доўгага падарожжа па невядомай краіне. А ў доме Рачынскіх бытта штосьці перамянілася ў самой атмасферы, стала чысцей і святлей.

...У нашым горадзе ў апісаную ноч адбылася падзея не менш значная, чым пуск электрастанцыі, увод у эксплуатацыю завода, адкрыццё яшчэ аднаго інстытута. Прынёманскі хлопец сваім прыкладам уразіў яшчэ не зусім заскарузлыя ад іржы мяшчанства сэрцы, пасяліў у некаторых душах замяшанне, прымусіў задумацца над сабой.

Здарэнне на ўскраіне нашага горада адбылося няпланавае і без карэспандэнтаў. Няхай жа на ўспамін аб ім застанецца мой рэпартаж, запісаны са слоў удзельніцы вяселля.

1984

П'еса ў адной дзеі

Дзеючыя асобы

В а л о д з я

I г а р

Стараста класа

Дзве дзяўчынкі

Маці Ігара

У пакоі — стол, буфет, два крэслы, ложак і гадзіннік. На буфеце ў збанку кветкі. Адчыненае акно. На ложку ляжыць I г а р. З сеткай, поўнай пакункаў, уваходзіць м а ц і.

М а ц і. Ты ўсё спіш?

I г а р. М-м-м!..

М а ц і. Мала табе было ночы? Ужо дванаццатая гадзіна, чуеш?

I г а р. М-м-м!..

М а ц і. Калі ўжо лёг, то хоць распрануўся б!

Ігар. Ага, потым зноў адзявайся. (Ляніва ўстае, пацягваецца і пазяхае.) Ы-ы-ыэх, адпачыць чалавеку не дадуць!

Маці (выкладваючы ў буфет пакункі). Есці хочаш? Вазьмі яйкі вараныя. Вунь — ляжаць на сподку.

I г а р. Неаблупленыя? Есці не буду!

Маці. Бачыш ты яго, які пан?! Нічога, як прагаладаешся, аблупіш сам і з'ясі!

I г а р (пацягваецца зноў). Ы-ы-ыэх, як мне ўсё абрыдзела!

М а ц і. Паплач, што табе цяжка! (Кладзе сынаў партфель на стол.) Вось сядай за ўрокі. А палове другой — пойдзеш на заняткі. Не спазніся ж, глядзі!

I г а р. Не малы, сам ведаю!

М а ц і. Ну, я пабягу на работу. Вярнуся толькі вечарам.

Ігар. До-обра...

Маці выходзіць. Ігар зноў хоча легчы, але нехта знергічна стукае ў дзверы. З песняй убягае В а л о д з я.

Валодзя. Ігар, салют! (Пяе.) Жи-ил отва-ажный ка-апитан, о-он объездил мно-ого стра-ан... (Затым раптоўна пераключаецца на другі настрой.) Слухай, дай спісаць задачку па арыфметыцы!