Яшчэ зусім нядаўна ўсё гэта я меў.
У партызанах кожны дзень, кожную хвіліну рабіў, што прагнула душа. Сам сябе ставіў у сітуацыі, якія напаўнялі дры-жыкамі страху, рызыкі ды творчага гарэння. Мяне, камандзіра атрада, мучылі праблемы, якія вырашаць выпадала толькі самому. Ламаў галаву, дзе лепш падвартаваць ворага, куды ўцякаць пасля засады, як закласці міну, як перавалакчы ад хутара Урублеўскага цераз шашу снарады, не трапіўшы на правака-тара, дзе схаваць людзей і здабыць для атрада мяса, дзе тры-маць, каб не сапсавалася, як улагодзіць хутараніна дзядзьку Салвеся за боты, што ноччу хлопцы забралі ў яго Нінкі; гадаў, ці не адсырэлі патроны — сувязны ўчора прывалок, а мы іх не праверылі; калі вёў хлопцаў ноччу праз незнаёмы лес міма гарнізонаў, такое бывала напружанне, што ўва мне абуджаліся інстынкты першабытнага чалавека. Ха, узнікалі нават прабле-мы інтымныя. Жанілі маладую пару, а назаўтра нявеста мне і заяўляе:
«Камандзір, мы развяліся. Інвалід. Асколак яму... Дзяцей з ім быць не можа, а муж такі мне непатрэбны. Як цяпер нам сустракацца ў адным атрадзе?..»
А зараз ад мяне — інспектара сацыяльнага забеспячэння — усяго і патрабуецца: зайсці да незнаёмага чалавека, паглядзець, як жыве, заяву яго падшыць да справы і, бы кажуць бюракраты, даць паперкам ход.
Не мужчынская гэта справа — так і дзіця зможа. Сваё партызанства ўспомніў як знаходжанне ў раі. Не хапала сілы волі, каб пераадолець у сабе нейкі псіхалагічны бар'ер ды вярнуцца, нарэшце, на службу.
Ужо каля самага гарсабеса прыпыпіўся. Пачаў сябе касціць: які ж я дурань — не падаць заявы ў інстытут?!
Вярнуцца?..
Рассеяным позіркам прыглядзеўся да незразумелага слова, выведзенага лацінскімі літарамі «Geope».
2
Да мяне дайшло толькі цяпер: такое «Geope» побач з парад-кавым нумарам стаіць на кожным гарадскім доме. Што б гэта азначала?
Якраз у той момант і падышла яна.
Я нават не заўважыў, адкуль узялася. Згледзеўся, калі побач маячыла ўжо сінявокая асоба — стройная, высокая, далікатная ды ў лёгкай, як вэлюм, сукеначцы. Яна прыязна на мяне паглядзела, нібы сказала: ты даўно мяне чакаеш? А вось ужо і я! Дачакаўся, родненькі!
Гэта — знак гарадской управы!— добразычліва растлу-мачыла.— Яшчэ ў чэрвені 41-га, толькі ўвайшоўшы ў горад, немцы на кожным будынку паставілі шыфр — каб ніхто, барані бог, не сумняваўся, што дом належыць Трэцяму рэйху!
А-а?!—усміхнуўся я літасціва з недарэчнай гаспадарлівасці гітлераўцаў, і дакладна такую самую ўсмешку ўлавіў і на яе вуснах.
Гэта нас зблізіла.
Горача сёння! — паспачувала.
Толькі цяпер спахапіўся — у цёмным мундзіры нямецкага чыгуначніка, у суконным афіцэрскім галіфэ ды хромавых ботах з халявамі да калень мне сапраўды горача.
Ішлі мы далей. Размаўлялі. Я ўсё больш трапляў пад уплыў яе чараў.
Гаварыла яна шчыра, даверліва. Мімаходам паведаміла, што пражыла тут акупацыю.
I не заўважыў, калі і я — маўклівы па натуры чалавек — вельмі проста паведаміў ёй, хто я, што іду з педінстытута. Яшчэ расказаў пра ўбачанае ў аўдыторыі і нават — пра перажыванні жонкі Лісіцына. Як перад сябруком, здзівіўся:
От фокус: нават такая небяспечная справа, як хаванне, арганізавана была па прынцыпу куплі-продажы!
Абаяльная спадарожніца падхапіла:
— О-о, той, хто заплаціў, мог быць упэўпены: пракормяць, умоўлены тэрмін прахаваюць ды паліцыі цябе не выдадуць!
Прыстойнасць буржуазнага гандляра?
Гітлсраўцы расстрэльвалі і за такое хаванне,— заўважыла яна, адчуўшы маю варожасць да мяшчан.— Не трэба так вінавацінь студэнтак і іх бацькоў. Школаў нашых не канчалі. Вайна для іх пачалася на два гады раней — немцы тут бамбілі яшчэ ў З9-м. Выглядаюць прызваіта? Бо ў горадзе нязначныя знішчэнні. Перад вайной дзесяць працэнтаў тутэйшага насельніцтва былі немцы, таму горад і ўцалеў. Склады нашыя гараджане развалаклі па дамах — вайсковага дабра хопіць ім яшчэ не на адзін год. У магістрацкае кіраўніцтва вербавалі з мясцовых арыйцаў, а яны, як ні дзіўна, стараліся людзям нават дапамагчы, таму гараджане сапраўднай бяды не ведалі. У бе-ларускіх гарадах цяпер — руіны ды нэндза, а ў нашым гарадку — адносны дастатак, студэнткам наўме нават прычоскі і моды.
Яшчэ з першых яе слоў заўважыў — прыезджая, і, напэўна, ёй тут было не соладка. Тое, пра што зараз расказала, выдатна ведаў і я, аднак нейкая зацятасць не дазваляла ўсё гэта прызнаць. Выгароджваючы мясцовых аднагодак, незнаёмая паказала, якая ў яе спагадлівая да людзей, чулая на справядлівасць і праўду душа.
Читать дальше