Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах. Том 2

Жанчына нават не згледзілася, калі ў дачкі з'явіўся прыгажун-муж ды маленькі сын — Міша. Не было ім дзе жыць. Люба толькі цяпер пашукала былога маёра — вядомага дзяр-жаўнага дзеяча — і той пастараўся, каб заслугі адважнай раз-ведчыцы былі адзначапыя, хоць і са спазненнем. Яна атрымала ў горадзе кватэру, перадала яе дзецям, а сама адправілася на вёску дажываць у бацькавай хаце.

Прайшоў год, другі і выйшла наверх: зяць — махляр і жулік. Наведваючы ўнука, Люба з жахам заўважыла — і дачка прыходзіць дамоў п'яная, а то некуды знікае, пакідаючы малога на чужых.

Неўзабаве зяця і Зою арыштавалі — абкрадвалі гарадскія кватэры.

Атрымаўшы страшную вестку, Люба прыехала ў горад. У дзіцячым прыёмніку выпрасіла ўнука, прывезла ў бацькаву хату. У хвіліну адчаю пацягнула яе за язык падзяліцца бядой з суседзямі, а тыя адразу палезлі да Мішы з роспытамі, іхнія дзеці пачалі малога ўсяляк абзываць...

Тады Люба і вырашыла...

Пад Гродна жыла сяброўка з часоў вайны. Прадаўшы хату, жанчына ехала да адзінокай пенсіянеркі. Маўляў, на новым месцы сумнай гісторыі не ведаюць, малога траўміраваць перастануць, і той пра ўсё забудзе.

3

У Маладзечна да нас у купэ падсеў нейкі мужык з жонкай. Абое вясёлыя, бесклапотныя — бытта ехалі з вяселля. Уладка-ваўшыся адно на ніжняй, другое на верхняй полцы, пачалі да малога падлізвацца:

Ой, які харошы хлопчык, глядзі!..

Ды які ўжо вялі-ікі!..

Як жа яго заву-уць?

Гэта хто — баба твая?

А ты яе любіш?

Малыя выдатна адчуваюць, калі звяртаешся да іх ад няма чаго рабіць.

Міша спакойна разглядаў здзяцінелага дзядзю і цёцю ды з адказам не спяшаўся. А яго баба Люба насцярожылася зноў. Падпёршы мясістымі кулакамі тоўстыя клубы ў лыжным касцю-ме з начосам, кірпатая жанчына ўставілася на надакучлівых суседзяў ды з суровай пагрозай чакала. У яе шэрых вачах па-лала ўжо столькі злосці, што я падумаў — за лёс унука покуль што непакоіцца патрэбы няма.

Нічога не заўважаючы, бесклапотныя балбатуны выклад-валі рэшткі свайго ўбогага рэпертуару:

Хлопчык, а дзе твой тата з мамай?

Хто яны ў цябе?

Куды ты едзеш, а?

Ну, чаго маўчыш?

Кажы, цукерачку дамо!

На гэтым пытанні ў іх вычарпаліся. Абое з чаканнем уставіліся на малога. I Міша ім адказаў:

Мы едзем з бабай Любай да цёці Ніны — баба з ёй фашыстаў біла. Мой тата і мама — зладзеі. Яны сядзяць у турме, бо кралі, а красці — нельга. Будуць сядзець у турме пяць гадоў.

У мужыка і жонкі адразу адвіслі ніжнія сківіцы.

Старая толькі гэтага і чакала. Яна з нейкай святой мсцівасцю кінула ім:

— Ну, больш пытацца будзеце?

У абаіх такі быў выгляд, што мне аж шкада іх стала.

1976

Дзіўнае гэта было спатканне. I сёння яшчэ не магу ў ім добра разабрацца. Толькі дай бог памяць, як усё пачалося?..

Канчаўся 1944 год. Выразна блізілася перамога над Гітлерам, і ў людзей нарастаў адпаведны настрой. А да таго стаяла цёплая восень. І, здаецца, крочыў якраз на абед...

Не, вяртаўся з педінстытута. З яго, напэуна. I хадзіў туды пасля наведання Фарштата — занёманскай часткі горада.

Во, цяпер успомніў дакладна!

Ужо другі месяц працаваў у гарвыканкоме старшым ін-спектарам сацыяльнага забеспячэння. Як трапіў на такую пасаду? Зусім выпадкова — не стану марнаваць. час на тлумачэнне.

У той дзень, памятаю, добра выспаўся. Злётаў нават у лазню, а тады заглянуў у сталовую, паснедаў. Там і на гэты раз палезла са сваім абрыдлым каханнем афіцыянтка — мужападобная Нюрка з бародаўкай ля кірпатага носа, з пракураным сіплым голасам. Не хаваючыся перад сяброўкамі, тыкалася мне ў кіцель, скуліла. Паслаў бы яе, куды трэба, але звязвала мінулае, ды такое, што услых не надта каму і раскажаш. Мяркуйце самі.

Зімой у блакаду нас чацвёра пайшло ў разведку. У лесе ўжо цямнела, стаяў туман. Ля вогнішча бачым — грэюцца восем нямецкіх салдат, апавядаюць сабе анекдоты, а карабіны з кароткімі штыкамі — пад сасной.

Нават не згаворваліся.

Калі немцы выбухнулі рогатам зноў, адчайны туляк і мой камузвода Пецька Лісіцын бліжэйшую вінтоўку за ствол ды прыкладам — па галовах! Я таксама хапіў карабін і штыком аднаго, другога...

Трэцяму ўпёрся нагой у жывот, каб выцягнуць штык, і ў гэты момант з сапёрскай лапаткай падляцеў здаровы гітлеравец. Ен падлятае, а зброя і рукі ў мяне занятыя. «Канец!» — паспяваю падумаць. На шчасце, падскочыла да яго з тылу гэтая самая Нюрка, гвазданула салдата прыкладам па чэрапе так, што абрызгала мяне нечым мокрым.