Сяргей Грахоўскі - Рудабельская рэспубліка

— У вашай форме да Глуска вы свабодна даедзеце як паштовы чыноўнік,— пачаў Салавей.

— Не толькі форма, a i пасведчанне ёсць, з усімі пячаткамі.

— Тым лепш. Прыйдзеце на пастаялы двор, спытаеце балагола Шолама Гіцьку. Ён вас даставіць да Васі Падбярознага, а той зробіць усё што трэба.— Салавей падняўся.— Чакаем вас, таварыш... Раеўскі.— Ён усміхнуўся i моцна паціснуў руку Платону Фёдаравічу.

Праз хвіліну сіняя куртка i спіцы веласіпеда прамільгнулі за акном.

— Цяпер слухайце сюды,— пачаў Новікаў.— На Казначэйскай вуліцы ёсць маленькая крамка з вялікаю шыльдай: «Книжная торговля и писчебумажные принадлежности И. Агола». Зойдзеце туды i спытаеце: «Ці няма ў вас «Закона божага»? Калі старэнькі падслепаваты гаспадар скажа: «Закона божага» няма, а ёсць «Новы завет», перадайце яму прывітанне ад Новікава i лічыце, што самай свежай літаратурай вы ўжо забяспечаны.

З Мінскага фарштата хлопцы пайшлі на другі канец горада, да Салаўёвай цёткі. Там паскідалі свае світы, ацерабіліся, пачысціліся, пасёрбалі панцаковага крупніку з таранамі i падаліся на Казначэйскую вуліцу. Па ёй шнуравалі сытыя нямецкія афіцэры з доўгімі люлькамі. Некуды спяшаліся, бразгаючы пляскатымі зялёнымі кацялкамі, нямецкія салдаты, у ix за кароткімі халявамі паблісквалі круглыя алюмініевыя лыжKi. Казыралі радавыя вышэйшым чынам неяк нехаця, нібы зганялі са скроні надакучлівую муху. Там-сям пракідаліся шынялі колеру высушанага тытуню, канфедэраткі з блішчастымі брылямі, зіхацелі наваксаваныя боты легіянераў з корпуса Доўбар-Мусніцкага.

— Глядзі ты, знюхаліся ліса з воўкам i жывуць у адным лагле,— буркнуў Анупрэю Салавей, а сам падумаў: «Хоць бы не нарвацца на каторага з тых, каго папалохалі ў Ратміравічах. Часам пазнае — будзе табе новы i стары завет».

Як толькі здалёк паказвалася канфедэратка, Аляксандр падыходзіў да акна якой-небудзь крамкі або нагінаўся i папраўляў абору.

От, дзякаваць богу, «Книжная торговля и писчебумажные принадлежности И. Агола». Невялічкая крамка ўціснулася паміж высокім домам i нейкім цагляным лабазам з глухою сцяной. За акном на вяровачцы развешаны каляровыя кніжачкі i старыя велікодныя паштоўкі, размаляваныя анёламі, баранчыкамі i чырвонымі яйкамі, на падаконніку ляжалі тоўстыя альбомы з пазалочанымі абрэзамі i блішчастымі зашчапкамі.

Хлопцы пастаялі перад вітрынаю, хацелі разгледзець, ці няма каго ўсярэдзіне, апрача гаспадара, але нічога не было відно. Адчынілі дзверы i на нейкае імгненне аслупянелі — збоку, каля прылаўка, стаяў грузны немец i разглядаў раскладзеныя веерам велікодныя паштоўкі. Перад ім была тая самая чарнявая прыгажуня з біблейскімі вачамі, якая раніцаю ў чайкой падавала ім чай без сахарыны. Яна нешта весела шчабятала старому немцу ў акулярах, а той тасаваў раскладзеныя паштоўкі i задаволена ўсміхаўся.

У куточку сядзеў сівенькі дзядок i, водзячы па старонцы носам, чытаў тоўстую кнігу. Ён нават не паварушыўся. Дзяўчына толькі зіркнула на хлопцаў i зноў нешта зашчабятала. Аляксандр падышоў да прьшаўка i таксама пачаў разглядаць паштоўкі. Анупрэй спыніўся ў парозе. Тым часам стары дачытаў старонку i адклаў кнігу.

— I што бы ві хацелі ў нас пакупіць? — звярнуўся ён чамусьці да Анупрэя. Той не разгубіўся:

— Ці мала што нашаму брату трэба.

— Калі па кніжнай часці, дык чаму б i не,— ажывіўся дзядок.

— А як жа, па вашай. Можа б, якая трубка шпалераў знайшлася ды такія-сякія кніжкі для падшыванцаў, а то за вайну i яны адзічэлі. Няхай хоць бэкаць трохі навучацца. Пападзянка ўзялася паказваць літары, дык, можа, кніжак якіх у вас разжывёмся,— разгаварыўся Анупрэй.

Тым часам чарнавокая дзяўчына загарнула ў паперку выбраныя немцам паштоўкі, не лічачы, сунула ў шуфлядку маркі. Салдат шчоўкнуў падкоўкамі, казырнуў i весела развітаўся: «Тосвитания, фрау Роза»,— павярнуўшыся да старога, яшчэ раз казырнуў, сказаў «Auf Wiedersehen»[ 3 3 Да пабачэння (ням.) ] i выйшаў з крамы.

Калі дзверы зачыніліся, Аляксандр спытаў у гаспадара:

— Ці няма ў вас «Закона божага»?

— Ёсць толькі «Новы завет»,— усміхнулася дзяўчына, якую немец назваў Рс-заю, i загаварыла, як з даўнімі знаёмымі: — Бачу, што вы таварыша Новікава знайшлі. А зараз вам будзе i «Новы завет».

Яна знікла ў дзвярах баковачкі, следам за ёю патэпаў i стары. Чуваць было, што яны пра нешта гавораць па-яўрэйску. Праз некалькі хвілін Роза вынесла стосік тонкіх лісткоў, аддрукаваных на рускай i нямецкай мовах.

— Хавайце за пазуху,— шапнула яна.