Сяргей Грахоўскі - Рудабельская рэспубліка

— Дык чым жа, хлопча, табе рэўком паможа?

— Пераказвала, каб прасіў хоць з дзесяціну зямлі i трохі лесу на хату. Як прыйдзе, мо тады i павянчаемся.

— За зямлю, браце, яшчэ пабіцца давядзецца з легіянерамі, з ермаліцкімі i перагудамі. Яны не тое што лесу на хату, дубца на пугаўё не дадуць выразаць. Адваюем, будзе вам i зямля i хата. Так i скажы ёй. Калі любіцеся, жаніцеся i жывіце на здароўе.

— А як жа, любімся.— Іван апусціў галаву i памаўчаў.— Яна добрая i цягавітая дзеўка.— Потым паглядзеў Салаўю ў вочы.— Калі трэба біцца, дык я хоць цяпер. На ваўка з дубальтоўкаю хадзіў, дзіка на востраве ўлажылі, аж чатыры дранкулі ўсадзіў. А тут, мабыць, трэба большы калібер. Будзе з чым, дык i я ўпішуся ў ваша войска.

— А ты сам расстарайся. Трэба было пашукаць пад шляхецкім застрэшшам. Там-то пэўна е.

— А то няма? На цэлы ўзвод хапіла б. I Казік ягоны не з пустымі рукамі прыехаў. Ахвіцэрык!

— Дзе ён цяпер i што робіць? — адразу ажывіўся Салавей.

— Туляецца нечага, i ад мяне ўсё хаваўся. Так ні разу яго з морды i не бачыў. Цяпер, кажуць, асмялеў: па фальварках ды засценках лётае, нібы ў сваты. А каго сватае, ліха яго матары ведае.

— Гэта праўда, браце. Цяпер яму не да дзевак. Заварушыліся шэршні, раіцца пачынаюць. Так што наперад ідзі, а назад азірайся, каб шляхта з-за вугла не ўтнула. Яны на наш сцяг, як бык на чырвонае, глядзяць i зямлю капытом рыюць. Заравуць i кінуцца. Змікіціў, Іван, як зямелька дастаецца?

Іван пачынаў разумець, чаму хаваецца Казік, чаго ездзіць па засценках, за што ўзненавідзеў сястру i чаму, як толькі прыехаў сын, Андрэй прагнаў яго, Хвана, з свайго хутара. Баяцца, каб часам не ўбачыла чужое вока, што робіцца за тоўстымі сценамі.

— Так што, Іване, дабывай стрэльбу. А як, падумай. За Пцічою легіянеры стаяць, па сёлах шастаюць, часам адстаюць ад абозаў. Папалюй за каторым, от i карабін. А зброя цябе выручыць не раз. I дзесяціну сваю на першых парах будзеш з карабінам араць, каб назад Ермаліцкія зямлю i жонку не адабралі. А лесу на хату дамо i надзел нарэжам.

— Яно праўда. Захочаш сабаку выцяць — палку знойдзеш. Абы было што бараніць. Так i Гэльцы перакажу. Няхай прыходзіць.

Іван моўчкі патупаў на ганку i шпарка, нібы нешта ўспомніўшы, адразу заспяшаўся па раскіслай вуліцы.

У рэўкоме Аляксандра чакала Параска. Яна прыбралася, як на свята. Ладны кароценькі паўкажушок расшпілены, квяцістая хустка спаўзла на патыліцу, адкрываючы гладка прычасаныя чорныя валасы, на нагах — зграбныя чаравікі на гузіках. Відаць, усе гэтыя ўборы ад самага вяселля ляжалі ў скрыні неадзяваныя. Смуглявыя шчокі па-дзявочаму зардзеліся. У зрэнках чорных глыбокіх вачэй паблісквалі агеньчыкі, толькі каля вуснаў леглі глыбокія баразёнкі ад горкіх пакут, клопатаў i нястач.

Салавей хацеў пажартаваць, спытаць, куды гэта яна так прыбралася, але сумеўся ад думкі, што кабета, можа, упершыню адчула сябе патрэбным людзям чалавекам, якому абрыдла хадзіць у зацёпканых рызманах. Ён прыхаваў усмешку, павітаўся i спакойна запытаў:

— Ну, як бедната варушыцца, Параска?

— A трохі варушыцца, хоць i на адных драніках сядзіць. Хадзілі мы гэта з Мікодымам ў Лаўстыкі i ў Рудню. Сабралі самую галечу, расказалі, як зямлю дзяліць думаем. Мікодым гаворыць, i я часам слоўца ўстаўлю. А людзям верыцца i не верыцца, што панская i шляхецкая зямля будзе іхняю. Баяцца тых легіёнаў. Кажуць, шампаламі пісяжаць за панскае дабро. Каму ж ахвота падстаўляць сцегнякі?

— Трэба, каб нас легіянеры баяліся, а не мы ix. Прывязуць хлопцы з Мінска трохі стрэльбаў, мы тады ім пакажам, у які бок уцякаць.

13.

Рудабельскія «паслы» ў Асіповічы так-сяк дабраліся на змярканні i адразу кінуліся шукаць Каменшчыкава. Ён сам толькі што прыехаў сюды, i ніхто не ведаў, дзе яго можна знайсці. Старая стрэлачніца тыцнула замасленым флажком у цемень:

— Шукайце унь там у тупіку вагон. Прыехаў учора нейкі камандзір, а той ці не той, самі дапытаецеся.

Доўга хадзілі рудабельцы па пуцях, хлюпаючы па расталым енезе. На ix пакрыквалі вартавыя: «Правальвай, правальвай, няма чаго тут лазіць». I яны ішлі далей. Нарэшце ў акне адзінокага вагона ўбачылі — гарыць свечка. Пастукаліся ў замкнутыя дзверы. Асіплы голас запытаў, хто i чаго трэба.

— Таварышу Каменшчыкаву запіска з Мінска.

Дзверы адчыніліся, i высунулася галава ў папасе.

— Відаць, цяжкая запіска, іпто столькі вас яе валачэ,— змрочна пажартаваў асіплы голас.— Хто з вас старшы, залазь сюды.

Анупрэй намацаў прыступку, ухапіўся за парэнчы i знік у вагоне.