Алесь Разанаў - Сума немагчымасцяў

*

Хто ведае мову, уводзіць слова ў свет, хто ведае слова, выводзіць свет з мовы.

*

Калі чалавек апынаецца ў яме, ён мае сябе ў ёй усёю сваёю істотай, і калі вызваляецца з яе — таксама.

Знарок ці міжволі ён пастаянна знаходзіць «ямныя» сітуацыі: яны для яго змястоўныя, бо і сам ён яма, у якой мае сябе.

*

Якая кніга табе падабасцца, які твор з'яўляецца для цябе ўзорам паэзіі?

Кажу пра вандроўныя арыенціры.

Аднак адзіным сапраўдным узорам для творцы, урэшце, заўсёды з'яўляецца кніга, якая глыбока і поўна здолела б прачытаць яго самога, верш, які глыбока і поўна здолеў бы выявіць яго самога — ім жа самім не напісаная кніга, ім жа самім не створаны верш.

*

Каго некалі ўкрыўдзіў, той на ўсю наступнасць застаецца настаўнікам.

Нават калі і не ведае пра гэта.

*

Як Афіна з галавы Зеўса, верш узнікае з самой істоты творцы —

і т а д ы пачуццё захапляецца ім,

і т а д ы думка яго тлумачыць.

*

Творцы ў заўсёднай апазіцыі да ўлады, але ў апазіцыі своёасаблівай — не на 180, а на 90 градусаў.

Гэта апазіцыя вертыкалі да гарызанталі, і яна па-свойму больш прынцыповая і больш радыкальная, чым разведзе-ныя і супрацьпастаўленыя адно аднаму палітычныя ардынаты.

*

Празрыстым вераснёўскім днём стаяў на запусцелым, зарослым травою і палявымі жоўтымі кветкамі, падворку Жэні Янішчыц.

Мае спадарожнікі зазіралі ў вокны замкнёнай хаты, а я глядзеў ад хаты, як некалі яна сама, і тужліва супадаў з ёю тою.

I ў кожнай кветцы, што пругка і лёгка вагаліся ў подыхах ветру, была яна, і далячыні адгукаліся ёю. I да яе вярталіся словы, вымаўпеныя некалі ёю:

За роднай вясковаю хатай,

За выганам тым палявым

Ўсё звязана з песняй крылатай

I з іменем простым тваім.

*

Паводле «Кнігі быцця» Бог стварыў свет словам: «I сказаў Бог...»

Як вада, як зямля, як святло, як паветра, слова таксама сфера, і людзі надзелены яе грамадзянствам.

Разумець — бачыць вачамі розуму. Тое, што бачым вачамі вачэй,— прысутнасці, тое, што бачым вачамі розуму,— сутнасці.

*

Навіны кажуць пра тое, што адбываецца.

Але самае істотнае не ўваходзіць у круг падзей і нават не заўважаецца.

Аднак якраз у ім палягае і ім абумоўліваецца сэнс падзей.

I таму іх нельга выснаваць загадзя, і таму іх нельга вытлумачыць дарэшты.

*

Улада ахвотна бярэ сабе найменне «пазіцыя» (у ім лінгвістычны пазітыў) і гэтакжа ахвотна пакідае найменне «апазіцыя» ўсім астатнім (у ім лінгвістычны негатыў).

Але калі ўжо вырашаць па праўдзе, то найменне «пазіцыя» належыць аддаць таму, хто са стагоддзе ў стагоддзе ўпарта, насуперак усім непамыслотам і забаронам знаходзіў, выказваў і выяўляў народ, хто ва ўсе часы ратаваў яго для будучыні,—

беларускаму пісьменству.

*

Філасофія — любоў да мудрасці, філалогія — любоў да слова.

Вось жа, без любові да мудрасці няма самой мудрасці, і без любові да слова няма самога «слоўя».

*

Змест грому не падобны на гром, гэта — маланка.

Але таму, што ёсць маланка,— ёсць гром. Змест паэзіі таксама нешта адметнае ад слоў, дзякуючы якім яна аб'яўляецца і гучыць.

*

«Паэзія — семантычнае мастацтва»,— у прадмове да зборніка аднаго паэта зазначае другі.

Аднак такой яна становіцца потым — калі верш напісаны, калі шлях пройдзены і вандроўнік можа агледзець свае сляды.

Сутво паэзіі не семантычнае, а — несемантычнае, і паэта вабіць не пройдзены шлях, а — няпройдзены, і дае яму мову не вымаўленае слова, а — нявымаўленае, а мо нават і невымоўнае.

*

У вершы радкі злучаюцца між сабою нейкім інакшым, чым лагічным, чынам — нібы кожны раз суадносяцца з невядомаю глыбінёй.

I змястоўныя яны ёю.

*

Жыццё ў выпрабаваннях.

I, можа, самыя адказныя сітуацыі ў ім — звычайныя сітуацыі, калі як бы нічога не здараецца, нічога не адбываецца.

*

Метафарычныя вершы — ловы, у якіх таму, хто ловіць, завязваюцца вочы, а тыя, што ловяцца, падаюць яму знакі, што яны тут.

Твор як магічны крышталь: істотна не тое, як ён выглядае, а што відаць у ім і дзякуючы яму.

*

У паэзіі гук апладняецца водгукам, і па ўзорах паэзіі можна меркаваць, штотакое рэчаіснасць, бо водгук прыходзіць ад яе, а па пластах паэзіі – якою гэтая рэчаіснасць была ў той ці іншы перыяд.

*

Тэургічная асаблівасць паэтычнага слова ў тым, што яно вынікае з глыбіні здзяйснення, і таму яно змяшчае ў сабе элемент дзеяння.

Справа становіцца словам, каб слова станавілася справай.

*

У Гёльдэрлінаўскім запытанні: «...нашто паэт у нішчымны час?» слова «нішчымны», азначаючы ўласцівасць часу, зваротным чынам азначае саму з'яву паэта.