Алесь Разанаў - Сума немагчымасцяў

*

Набыткі — з імі чалавек набывае сябе і з імі вызваляецца ад сябе.

*

Задумы, якія не спраўджваюцца, становяцца перашкодамі, і чалавек сам сабе — таксама.

*

«Май розум, май сорам»,— знаёмы мне чалавек звяртаецца да знаёмага мне чалавека, апелюючы ў ім да таго пачатку, які ў ім адказвае за нешта, што вызначае яго як чалавека.

Сорам — розум, што памятае боскую праўду: чалавек можа яго забываць, траціць, а то і наогул абыходзіцца без яго і тлумачыць сябе акалічнасцямі, але без яго ён нешта заўсёды не тое.

*

Для кожнага творцы тое, што ён здзяйсняе,— з'ява, а тое, што здзейснілася і здзяйсняецца другімі,— топас і тапаніміка.

*

Чытаю вершы, якімі некалі захапляўся. Не, яны не зрабіліся горшымі, але ўжо не маюць у сабе нечага безумоўнага.

Сціраюцца крылы, але разам з імі сціраецца і неба.

Ці, можа, да слыху ўжо дакрануўся і н ш ы гук, і сэрца адгукнулася на і н ш у ю вестку?

*

Як бы чалавеку ні даводзілі, што ён грэшнік, яго сутнасць не хоча з гэтым згаджацца: яна не мае граху.

*

Духудакладняецца целам, цела —духам, яны амаль супадаюць адно з адным і амаль адно адно адмаўляюць, але з гэтага а м а л ь вынікае наступнасць.

«Мяне няма» — звёў і кароткім замыканнем замкнуў краі айчынны філосаф (Валянцін Акудовіч).

«Мяне амаль няма» — выснавала і ўратавала свет для слова паэтка (Надзея Артымовіч).

*

Мінулае занятае: у ім нічога нельга змяніць і перайначыць;

цяперашнасць займаецца і акрэсліваецца: у ёй усё ў зменах, у руху, у барацьбе за лепшае месца пад сонцам;

і адно будучыня заўсёды свабодная — і ад нязменлівасці, і ад зменаў.

*

Чалавек вызначае сябе па тым, што ён думае, чым займаецца, чым валодае, але тое, што застаецца ўрэшце свабодным ад таго, што ён думае, чым займаецца і чым валодае, вызначае яго самога.

*

Самая вялікая ўзнагарода — самаўзнагарода.

Яна дорыць чалавеку скарб, утоены ў ім самім, і для старонніх вачэй, магчыма, нават застаецца незаўважнай.

Узнагарода даецца чалавеку за нешта, што здзейснілася ім, самаўзнагарода ёсць самім гэтым здзейсненым.

*

У вершы словы — дзейныя асобы, кожнае са сваім абліччам і са сваёй роляй, і ўсе яны «рыфмуюцца» са Словам, якім з'яўляецца сам верш.

*

Завея раптам аціхла, хмарнеча расступілася, і сонечная яснота ўпала праз акно ў люстэрка.

Аблічча, якое было там дагэтуль, не хацела падымаць на сябе вачэй, аблічча, якоез'явілася зараз, глядзела на сябе ва ўсе вочы і знаходзіла ў гэтым нейкую, даўно забытую, радасць.

Хмары зноўку згусціліся, люстэрка пагасла, аднак я ўжо бачыў і ў памяці трымаў сваё с а праўднае аблічча.

*

Нястача моцы — цяжар, і лішак моцы — цяжар таксама.

Адно шукае апору, другое — перашкоду, і раўнавагу — сама моц.

*

«Вузка! Цесна! Мала!» — накрэсліла айчынная паэтэса Цётка ў пачатку мінулага стагоддзя сваё рэвалюцыйнае выслоўе.

Такою была беларуская рэчаіснасць для патэнцыялаў, што выяўляліся ў ёй.

Цяпер, пасля вялікіх і малых рэвалюцый, гэтая рэчаіснасць займела адну істотную карэкціву:

вузкае ў ёй звузілася так, што тое, што яно звужала, апынулася па-за часам;

цеснае ў ёй сціснулася настолькі, што выпхнула па-за сябе тое, што ёй пярэчыла;

і малое зменшылася да нечага, што не жадае і аб'яўляцца.

*

Тое, што чалавек пражыў, адкладаецца ў ім самім і становіцца яго неад'емнай а й ч ы н а й.

*

Каб кропка займела найменне і азначэнне, да яе мусіць дакрануцца лінія.

Колькі лініяў, столькі найменняў.

I хоць сама кропка ніколі не мае канчатковага наймення, заўсёды самае дакладнае нясе тая лінія, што лучыць яе з найвышэйшай магчымасцю.

*

Чалавек набывае і траціць.

Аднак у набыць і страціць розныя вымярэнні, і нават адна і тая самая капа грошай, страчаная і набытая, мае розную жыццёвую вартасць.

Тое, што набываецца, яшчэ належыць дадаць да сябе, а тое, што траціцца, належыць ужо адняць, але і аднятае, яно не перастае быць сваім.

А с в а ё для чалавека самае дарагое, мо нават даражэйшае за сябе.

*

У творы ёсць і змест і форма, але «гліна», з якое твор лепіцца, не мае ні зместу, ні формы, яна — зместаформа, і жыццё яе радовішча.

*

Самае істотнае для чалавека, кім ён ёсць цяпер. Ён згаджаецца ўсё папярэдняе ўважаць за пярэдадзень і прэамбулу пры ўмове, што цяпер ён «дзень», што цяпер ён «амбула».

Ц я п е р — сарцавіна часу, і ў людзях яна аб'яўляецца, і ў людзях хаваецца.

*

Імя, згадка, штрых з жыццяпісу...— усё бліжэйшымі становяцца людзі, якіх не стала, і ўсё бліжэйшым становіцца ім бязмежжа.