Алесь Разанаў - Лясная дарога

«Вяртайся!..

Прыступка апошняя тут.

У неабсяжнасць трэба ўздымацца адгэтуль».

Не бачу яе — прадбачу,

не чую — а прадчуваю,

не ведаю — а прадведваю...

Зямля запяклася, як чорная кроў.

Шчэрацца ззаду здані.

Боязь засцерагае: у будучыні — смерць!..

Адвага натхняе: у будучыні — неўміру-часць!..

Мы аддзіраем сябе ад зямлі.

Мы ацярушваем ад глухаты свой слых, адтуляем ад слепаты свой зрок, з няўцямнасці выплаўляем сваё разумение.

Гэта — паўстанне.

Насупраць нас — неабсяжнасць.

Цяжар вызвалення распроствае нашы паставы.

Мы становімся тым, кім яшчэ не былі.

Спрадвечныя зоры вандруюць праз нашы лёсы.

Я чую шмат слоў.

Бачу мноства людзей.

Усе яны кажуць, што трэба адрозніваць няшчырасць ад шчырасці, уяўнасць ад праўды, намер ад здзяйснення, клопат пра аднаго сябе ад клопату пра ўсіх іншых...

Але цяпер зіма.

I словы, i людзі, i ўсё наваколле захутаны ў шэрань.

I сухадрэвіны не адрозніваюцца ад дрэў.

Едзем на возе з Хведаркам Барадатым па даўняй лясной дарозе.

Павыступалі з зямлі вузлаватыя карані, быццам чыесьці крыкі i нараканні.

Апавядае Хведарка Барадаты, як шмат тут чаго за вякі адбылося:

як людзі людзьмі пераймаліся,

як людзі людзьмі рабаваліся,

як забіваліся людзі людзьмі...

— Я ведаю,— кажа ён,— толькі трохі, ды ўсё, што было тут, да самых апошніх драбніц, адкрыецца на судзе, на тым страшным судзе, дзе ўзважвацца будуць людскія душы.

Просяцца ў нас, каб падвезлі, каго даганяем: дзядзькі, дзецюкі, маладзіцы, падлеткі, жанкі, старыя,— i мы ix бяром, бо ўсе, хто ні ёсць на гэтай дарозе, ужо не староннія нам, не чужыя, ужо, нейкім чынам, свае.

Зыбаецца воз па пяску, ляскоча воз па карэнні,

Хведарка Барадаты махае лейцамі i паганяе каня...

Цесна пасеўшы, усім хаўрусам едзем па даўняй лясной — па людской!..— дарозе, едзем на страшны суд.

Прагну вады.

Але каля студні сядзіць вартаўнік i не дае мне напіцца.

Ён зазірае ў студню i кажа: «Дзівіся!..» Студня глыбокая-глыбачэзная, i светлая ў ёй вада, i яна — мне здаецца — уздрыгвае, быццам сэрца, i падымаецца да паверхні.

— У ёй відаць твая смага,— кажа мне вартаўнік.— Як толькі яна ў табе дойдзе да самага краю, усё пераменіцца ўвачавідкі: вада перальецца праз верх, i ты тады зможаш напіцца ўволю, але дагэтуль — не...

Я веру вартаўніку,

я веру студні,

я веру свайму нераспазнанаму прызначэн-ню —

i гатовы трываць, колькі трэба трываць,

i гатовы гарэць на нябачным вогнішчы смагі, колькі трэба гарэць. каб споўніць, што мушу i што магу...

Над студняй стаю, i сам я падобны да дзіўнай студні, што ўсёю сваёю істотаю прагне вады, a глыбінёю апошняю — смагі.

Падамся самаю простаю сцежкай, але пярэймуць крывыя,

намацаю самую важкую думку, але староннія зоймуць увагу,

памкнуся спаткацца сам-насам са смерцю, але апынуся ў сховах...

З запаленымі ліхтарамі ў руках i з павязкамі-плеўкамі на вачах прыходзяць i адыходзяць людзі.

Яны мне даюць гэткі самы ліхтар i гэткую самую плеўку-павязку.

— Ты адшукаўся,— кажуць яны.— Ты цяпер зноўку з намі.

— Навошта мне гэты ліхтар? — пытаюся ў ix.

— Каб бачыць у цёмным змроку,— адказ-ваюць мне адны.

— Навошта мне гэтая плеўкапавязка?

— Каб бачыць у яркім бляску,— тлумачаць другія.

А мне хочацца глядзець проста,

а мне хочацца разумець проста

i проста жыць —

i бачыць светлае светлым,

i бачыць цёмнае цёмным,

праўдзівым — праўдзівае,

крывое — крывым...

...На белай, на чорнай, на шэрай зямлі малюю, сціраю i зноўку малюю сваё аблічча.

Блукаю па веснавых гарадскіх завулках:

спыняюся каля кожнай сядзібы,

вітаю кожнае дрэва...

Дрэвы — страчаныя мае браты,

дрэвы — страчаныя мае сёстры.

Якія магілы ляглі між намі?

Якія адлегласці i небасхілы?

Нічога не ўтойваюць дрэвы: як загаворыць да ix наваколле, так яны адгукнуцца: улетку — па-летняму, зімой — па-зімоваму i па-веснавому — вясной.

Іx загароджваюць людзі, прысвойваюць сабе людзі, але яны не належаць нікому, належаць ягады i садавіна, належыць драўніна, а дрэвы — не...

Не перастаю ўсё нанова вяртацца ў наступныя вёсны,

не перастаю ўсё нанова пытацца, што ведаюць дрэвы пра наш, чалавечы, лес...

Прыходзіць у сон мой балесны маці i дастае з-за пазухі яблык: «Калі будзеш есці — ён будзе горкі, a калі з'есца — стане салодкі, у ім разуменне: бяры, каштуй...»