Алесь Разанаў - Лясная дарога

Запальваецца ў небе другое сонца.

Я хаваюся ад яго за старую кашлатую дзічку, але сонца прасвечвае яе наскрозь;

хаваюся за сцяну хлява, але цень ад яе празрысты, як дзень;

хаваюся за валун, што ляжыць каля студні, але ён як сіта;

хаваюся ў хату, a ў хаце звыклы спакой, a ў хаце ні цёмна, ні светла...

У хаце сядзяць, бы на свяце нейкім, бацькі,

у хаце сядзяць сваякі,

i так мне шкада, што я ўжо не з імі...

A маці — наўздзіў маладая — гладзіць мяне рукою па галаве, дзьмухае мне на твар...

— Вось i ўсё добра,— кажа яна.— Я пагасіла другое сонца.

Бацька разворвае поле.

Па баразне, ўслед за плугам, пхнуцца гурмою куры i дзяўбуць дажджавых чарвякоў.

Іx шмат у раллі. Але сярод ix вылучаюцца два велізарныя чарвякі, ад якіх у спалоху куры ўцякаюць.

Ды гэта не чарвякі, а бялёсыя слізкія змеі. Яны сыкаюць — джалы выстромліваюцца з іхніх пашчаў.

З копашкаю ў руках да ix бяжыць Тэкля. Шпаркімі ўзмахамі яна сячэзабівае адну змяю, але другая тым часам кудысьці знікае...

— Там, пад зямлёю, у іх гняздо,— паказвае копашкай Тэкля.

А бацька варочае ўжо каня з таго канца поля ў гэты канец

i новаю баразною заворвае, што ўзараў перад гэтым —

i дажджавых чарвякоў, i тую змяю, якую Тэкля пасекла, i тую, якая схавалася пад зямлю.

Колішні брыгадзір паляводчай брыгады Іван Шаўкаловіч, па-вулічнаму Гуговіч, казаў, што ён пражыве семдзесят два гады.

Столькі разоў адстукаў яму ў часы яго маладосці, яшчэ пры Польшчы, на адным спірытычным сеансе драўляны столік.

I з ім, i вакол яго ўсё мянялася неаднара-зова, i ў чужых землях, i ў сваёй зямлі гінулі ад-навяскоўцы, a Іван Гуговіч, нібы зарок, насіў у са-бе тую звестку, якая прыйшла да яго з яго кан-ца...

І калі па вёсцы блукалі ўпартыя чуткі: будзе вайна, i ў ёй аніхто не ўцалее, а ў краме бралі мяшкамі запалкі, мыла i соль, я не згаджаўся: не будзе — Івану Гуговічу яшчэ далека да сямідзе-сяці двух гадоў.

Загінуў ён неяк дзіўна. Паехаў на возе ў лес, а перад мостам чамусьці збочыў, паехаў па-плы-ткаму — уброд, праз раку...

Там i знайшлі яго: на беразе ходзіць конь, воз у вадзе, а пад возам Іван Гуговіч, адно вытыркаецца, у кола ўчаперыўшыся, рука...

Рознае меркавалі пра выпадак гэты. А я прыгадаў ягоны расказ, якому i сам ён здзіўляўся, нібы не верачы, як гэта можа быць...

Ён не дажыў паўгода да тэрміну, што яму тады налічыўся,— мабыць, апошні раз столік стукнуў цішэй.

На маёй дарозе ўзгоркі i ўпадзіны.

Але гэта мая дарога: яна рухаецца, яна разважае, яна размаўляе, яна ўдакладняе маю хаду.

Побач, непадалёку,— асфальтаваныятрасы: на ix усё роўна, на іхусёпэўна, пра ix усё наперад вядома: адкуль яны i дакуль...

Па ix імчацца аўтобусы i аўтамабілі, абапал ix пешаходы ўпэўнена крочаць, але самі трасы стаяць.

Я апускаюся ў новую ўпадзіну — i мяне апаноўвае змрок, якога няма яшчэ на зямлі,

уздымаюся на новы ўзгорак — i сустракаю яшчэ раз сонца, што ўжо на зямлі зайшло.

Дарога, якая мяне вяла, павярнулася папярок i стала расколінай.

Калі не бяру яе пад увагу — яе нібыта нідзе няма,

калі намерваюся перабрацца на той, на другі, на адрынуты бок жыцця — яна пашыраецца на ўсё наваколле.

Я пераходжу трыдзевяць зямель,

адольваю рэкі, пустыні, горы,

ды сутнасць у тым безумоўным, у тым канчатковым, у тым адным кроку, які мне дазволіць пераступіць...

— Скокні,— мне раіць адзін мой сябрук,— i ты пераскочыш, мажліва, на той бок расколіны.

— Спыніся,— стрымлівае другі,— і, мажліва, яна сама ад цябе адступіць.

Настае ноч — сябрукі засынаюць.

Сціхае вецер.

Сутоняцца хаты, дрэвы, платы.

А пад зямлёю, унізе, вясёлая музыка грае,

a ўверсе, па-над зямлёю, зораць вогненныя масты.

Па крутой, стромкай лесвіцы я ўздымаюся ўсё вышэй i вышэй, каб дасягнуць нарэшце той апошняй, той завяршальнай прыступкі, з якой можна было б рынуцца ў неабсяжнасць —

i апярэдзіць самое жыццё,

i апярздзіць самую смерць...

Колькі прыступак я ўжо мінуў?!.

Здаецца, ix утварае сама хада, сам рух, само мае падыманне ўгору, само мае спадзяванне, што там, вышэй, я стану мацнейшы, чым быў дагэтуль, i змагу тое, чаго не магу цяпер...

Яны адна з адной вынікаюць, яны адна другую прадбачаць, яны перашкода, яны i апора, яны спыняюць, яны i вядуць.

Вышэйшы за дрэвы, вышэйшы за гнёзды, вышэйшы за воблакі, вышэйшы за вышыню,— я слухаю-чую, як мне паўтарае ўпарта мой пакі-нуты ўнізе двайнік: