Алесь Разанаў - Лясная дарога

Што, дрэва, што, камень, што, воблака — няўжо мы бачым вас толькі таму, што i вы ў зацьменні?!.

А чыстыя сутнасці свету для нас яшчэ ўсё застаюцца закрытым!?!.

I мы ні разу ні з чым яшчэ не былі сам-насам?!.

...За вёскаю — рэчка, за рэчкаю — горка, за горкаю — поле, на полі — камень, а на тым камені-валуне стаіць-зіхаціць залатая карона...

Ды варта мне толькі зірнуць на яе сваімі вачыма — усё прападае...

Бачу праз перашкоду.

Думаю праз перашкоду.

Праз перашкоду жыву.

I стала сонца зямлёй.

I стала зацьменне целам.

Свет бязмоўна дапытваецца ў мяне, куды я іду.

Але хіба я ведаю сваю канчатковую мэту? Я толькі спраўджваю тое, на што здатны, што вымагае ад мяне жыццё:

засмяглы — п'ю ваду,

галодны — ем хлеб,

зняможаны — адпачываю,

адпачыўшы, імкнуся наперад — i апынаюся на сваіх слядах.

Я ў крузе, дзе слова шукае Слова, а чалавек — Чалавека.

Мой аднагодак Гаворка Саша, задумаўшыся глыбока, сядзіць каля груды жалезнага лому, у жоўтай пожні:

кашуля расхрысталася на ім,

ля скроні кроў запяклася...

— Саша,— я клічу яго,— хадзем разам з усімі, з намі!..

А ён не адказвае анічога,

а ён застаецца на тым самым месцы,

а ён застаецца ў тым самым часе,

а ён застаецца на тым свеце,

дзівячыся на дарогу, па якой адыходзяць усё далей яго аднагодкі.

У завеі — зямля, у завеі — дрэвы, людзі, якія жылі i якія яшчэ не жылі,у завеі,

i я таксама ў завеі...

Дзе яно, мінулае?!.

Дзе яна, будучыня?!.

Дзе яно, сёння?!.

Болей няма на каго наракаць,

болей няма каму дзякаваць — за ўсё што давалася i адымалася, радавала засмучала,

i болей няма каму ведаць, які я добры альбо благі, брыдкі альбо пры гожы, стары альбо малады...

Адступіў ад мяне белы свет, абсту піла мяне белае беспрасвецце.

Крышыцца пад нагамі зашэрхлы снег.

Цямнеюць ямы з вадою.

Сакавіцкая ноч: хаты, i вокны, i вуліцы, ды — без нікога.

Бязлюддзе ў маёй душы, бязлюддзе — у свеце.

I толькі хістаюцца нада мною прадвеснія дрэвы,

i толькі бягуць па небе аблокі,

i толькі імчыць кудысьці месяца сіні човен, a ў ім сядзяць сінія людзі.

У маіх руках абраз, на якім няма ніякай выявы, ніякіх рысаў,— чорны драўляны абраз.

Я трымаю яго перад сабою i разам з ім паво-льна ўзлятаю па-над падворкамі, па-над жоўтымі асеннімі дрэвамі, па-над прасторліваю зямлёй...

Я ведаю, на што здатны мае мажлівасці — яны маюць свой колер, свае абліччы i свае межы, але мяжа маёй немажлівасці, дзе яна?!.

I ці ёсць яна?!.

Чорны абраз.

I нямыя прадонні космасу, дзе гараць, не згараючы, сонцы.

Дзве мэты, якія пярэчаць адна адной, ува мне супадаюць: мэта — усё займець, i мэта — ўсяго пазбыцца.

Што я адваёўваю ў дня — у мяне забірае ноч, што я аддаю раздарожжу — вяртае мне скрыжаванне.

I не хапае мне дня, каб усюды паспець, i не хапае начы, каб адусюль вярнуцца,

i не хапае жыцця, каб жыць,

i, каб не жыць, не хапае смерці...

Я маю — усё, i не маю — усё.

Дзіўлюся на цені ўдзень, i на зоркі — ноччу.

У вёсцы далёкай гарланяць пеўні.

Цьмен i палын абступаюць маю дарогу.

Сэрца сусвету б'ецца ўва мне.

Ты ўжо мінуў,— гаворыць мне вечар.

Ты яшчэ не настаў,— гаворыць мне ранак.

Я мінаю i настаю, i неадступна мае сляды цягнуцца ўслед за мною.

Ці ёсць паміж днямі прадонні, а паміж хвілямі — ямы?!.

Калі я спыняюся — паміраю,

калі ажываю — перамяшчаюся па паверхні, i час адлучае мяне ад мяне, i месцы перамяш-чэння ўсё нешта маюць наўвазе...

Ты зноў узыходзіш, сонца!..

Ты зноў паміраеш, ветах!..

Такі ў чалавека клопат, такое выйсце:

сабою — дапытвацца,

сабою — адказваць,

сабой — спалучаць пачатак i завяршэнне.

Дзівіцца, выйшаўшы з хаты, стары мой бацька на дрэвы — якія цвітуць...

На вуліцы хлапчаня клянецца перад сябрамі: «Каб мне не сысці з таго месца...»

Я ведаю шмат, не ведаю аднаго.

Мой цень пільнуе мяне.

Змяркаецца ранак, світае вечар.

I набракаюць крывёю мае сляды.

З левага боку — поле, i з правага — поле, а проста — мяжа:

на ёй божыя слёзкі, на ёй сівец,

i бацька, панурыўшы галаву, стаіць на мя-жы з касою.

Даўно ўжо стаіць — заржавела яго каса,

счарнела касільна,

праз скошаную траву прарасла маладая...

І чуць ён не чуе, як б'е капытамі зямлю i гучна іржэ на двары буланы,