Алесь Разанаў - Лясная дарога

Людзі праходзяць міма дрэў, не заўважаючы ix, — яны чытаюць шыльдачкі...

A сведчанні дрэў так i застаюцца непачу-тыя,

a пісьмёны дрэў так i застаюцца непрачы-таныя.

З неба на мяне падаюць вогненныя жарыны, манеты старажытных княстваў, жабы i рыбіны, рознакаляровыя камяні;

зямля пад маімі нагамі перакідваецца то ў багну, то ў пясчаную пустэльню, то ў могілкі дыназаўраў;

a калі мы праходзім паўз вёскі, то на платы ўскокваюць галасістыя пеўні, а з-пад платоў да мяне сігаюць куслівыя сабакі i гусакі.

Здараецца, я смяюся ад захаплення, здараецца, плачу ад болю i крыўды. Але ззаду за мною неадступна рухаюцца два мае пастухі — манекены, якія бароняць мяне ад незлічоных неспадзяванак.

— Мы можам памяняцца месцамі,— прапануюць мне манекены,— i тады нічога не будзе здарацца.

Я адмаўляюся.

Я па-ранейшаму ўсё сустракаю першы, i па-ранейшаму свет размаўляе ca мною на мове здарэнняў.

Дакуль дасягае мой слых i зрок — датуль мой абсяг. Ён маё прадаўжэнне, мой поступ, мая заваёва.

Я вынаходжу ўсё больш магутныя тэлес-копы, усё больш чуйныя гукапрыёмнікі — я ўвесь час пашыраю свой абсяг. Ён ужо займае не толькі зямлю, a велізарныя галактыкі i сусветы.

Аднак часам я чую, як на межах майго абсягу перагаворваюцца галасы:

“...Небарака, ён яшчэ ўсё на месцы...

Ён яшчэ ўсё ніяк не можа пераступіць свой абсяг...”

Палову жыцця падаюся ў свет, палову — варочаюся са свету,

палову жыцця пішу на дарозе свае імёны,

палову — закрэсліваю напісанае,

палову жыцця расту ад зямлі, палову — расту з зямлёю:

i ўсё менш ува мне мяне, i ўсё больш бязмежжа.

Перада мной паўстаюць аснежаныя горы, цякуць стромістыя рэкі, рассцілаюцца пагібель-ныя балоты...—

колькі я ix адолеў?!.

Колькі мушу адольваць зноў?!.

I няўжо на самой справе мушу?!.

Я спрабую паразумецца са сваімі жадан-нямі, пераправерыць мэту, удакладніць шлях —

i заўважаю, як неўпрыкмет, паступова пачынае мяняцца воблік мясціны,

як у залежнасці ад маіх жаданняў, ад мэты, якую я выбіраю, перастаўляюцца горы, знікаюць балоты, паварочваюцца рэчышчы рэк...

...Я — мэта, што тоесна перашкодзе.

Хто пытаецца ў мяне дарогу на ўсход, хто — дарогу на захад...

Нібы раздарожжа, я паказваю ўсім, куды ісці, а сам застаюся на месцы — на гэтай зямлі, пад гэтым небам,

занадта лёгкі для глыбіні,

занадта цяжкі для вышыні,

занадта цэласны, каб падавацца ў які-небудзь бок...

Вось мая левая рука, вось — правая...

Я кладу зерне ў дол - i яно вырастае ў дрэва:

на адной галіне ў яго сонца,

на другой — месяц,

рознагалосыя птушкі з усіх канцоў свету спяваюць на ім свае песні i ладзяць гнёзды...

Тут мой захад, i тут — усход.

Вялізны хцівы птах пагойдваецца нада мною. Я ведаю: ён чакае маёй загубы. Тады ён з галодным хрыплым крыкам апусціцца на маё цела i цвёрдай глюгай ударыць мне ў твар.

Я напінаю лук i выпускаю стралу. Страла, не даляцеўшы да птаха, падае долу. Я падбіраю яе i зноў прыладжваю да лука: зараз я паспрабую стрэліць вышэй...

Але на ранейшым месцы птаха ўжо не аказваецца. Нібы нешта надумаўшы, ён пераля-тае наперад — туды, куды іду я.

Бяскрайні стэп.

I мы двое: я i птах — мой пракаветны вораг.

Ён адзін суправаджае мяне на маёй жыццёвай дарозе.

Дый, урэшце, як бы я ведаў, куды мне ісці, калі б ён час ад часу не залятаў наперад?!.

He ўтрываўшы, я адгарнуў наступную старонку...

«Ліхнаэль, Весмалон, Гермашур, Мэмра-гай...» — я чытаю, спяшаючыся, няўцямныя словы-імёны той старой таямнічай кнігі, якую на часіну даверыў мне мой настаўнік...

А на дварэ раптам цямнее, як пры змяр-канні. Чароды птушак запалоньваюць двор i з гучным пранізлівым крыкам абрушваюцца ў дзверы i вокны.

Спалатнелы, я не паспяваю што-небудзь зрабіць, куды-небудзь падзецца, як у хату ўбягае ўгневаны чараўнік, выхоплівае кнігу, шэпча...

Ужо не вучань, я ўсё далей адыходжу ад чараўніковай сядзібы.

Аднак словы, тыя забароненыя словы імёны, якія я вычытаў у кнізе...—

я мучуся, я намагаюся не ўспамінаць ix, не дапусціць ix да свайго розуму, не застацца з імі сам-насам...

Я баюся таго, што ведаю.

За вокнамі маёй свядомасці цёмныя крыкі.

Прыставіўшы да вачэй замглёныя шкліны, людзі глядзяць угору: цяпер яны бачаць, як сонца ззяе i як зацьміцца сонца...