Алесь Разанаў - Лясная дарога

Я б'ю па парозе нагою — з яго сыплецца парахня.

Але гэткі ён толькі зверху, далей ён трывалы, далей ён моцны — i шашаль яго не стачыў, i цвіль яго не збуцвіла,

— О, яму безліч гадоў,— кажа брат.— I высечаны ён з дрэва, якога цяпер няма ўжо,— ca шчырага дрэва, i высечаны людзьмі, якіх гэтаксама няма...

Мы не ўваходзім у хату: у ёй жылі нашы дзяды, у ёй жылі прадзеды нашы, а мы стаім на парозе, на шчырым парозе, i адчуваем, што мы гэтаксама парог, да якога — няма нас, i пасля якога — няма...

Ёсць месца ў набытку i месца ў страты.

Дзе растлумачыцца чалавеку, хто ён такі?

Хаты чакаюць, што вернуцца людзі.

Пыл ацярушваецца на парозе.

Калі мы са светам — мы супраць свету,

калі мы з прыродай — мы супраць прыроды,

калі мы з родам — мы супраць роду...

Мінулае тоіцца ў змроку, будучыня — у светлыні.

Такое маўчанне ў снезе,

такая далеч,

такая бель —

што замірае душа: не ўмее яна яшчэ быць такой.

Шастае шорсткая асака.

Сінеюць самотныя лозы.

У вёсцы запальваюцца агні.

У снега позірк маіх надзей,

у снега маіх летуценняў голас.

Снег, ты з бясконцасці? ты з дасканаласці? ты са скону?

Усё, што буяла, цвіло, красавала, усё, што стала мінулым, усё, што стала ўспамінам, усё, што вярнуцца назад не можа,— вярнулася ў белы снег.

У наваколлі яшчэ адно наваколле,

у адвячорку яшчэ адзін адвячорак,

у долі яшчэ адна доля:

снег.

Свет спавядаецца перад снегам. Кранаю далонню снег.

Як здрадлівы лёд, пад намі правальваецца зямля,

самі сабою зрушваюцца са сваіх месцаў нашы бажніцы, астрогі, музеі, крамы...

— Не трэба звяртаць на ўсё гэта ўвагі,— нам раяць аднекуль зверху,— гэта капаюць краты свае норы, усяго-наўсяго краты...

Мы i так не звяртаем даўно ўжо на шмат што ўвагі,

нават на тое, што мы ўжо не надта i мы,

што мы падкапаны ў саміх сваіх думках, учынках, словах,

што — невядома кім — ашуканы, што — невядома як — страцілі грунт...

Мы чуем спаднізу штуршкі — быццам там, пад зямлёй, устае на ногі палонны волат,

адною сваёю часткай палохаемся, i радуемся — другой,

адважваемся i марудзім, чакаем i выраша-ем, як быць, што цяпер нам рабіць усё-ткі:

ці слухаць не тое, што чуем, бачыць не тое, што бачым, казаць не тое, што разумеем,

ці напярэймы кратам капаць пад сабой — разам з імі — зямлю.

Дзічка-дзічка, чаму ты не груша?

Вось i піла ўжо зубіцца на цябе, i вострыцца ўжо сякера.

Але хіба ведае дзічка, чаму яна дзічка?

Але хіба ведае горкі палын, чаму ён горкі палын?

I хіба ведаюць людзі, чаму яны людзі?

Нешта пагасла ў свеце, нешта замоўкла, нешта асірацела.

Не ўсё, што расце, расце для яды, i ўсё, што расце, расце не адною ядою.

Прыходзіць з мінуўшчыны на апусцелае месца сівы дзядуля.

З будучыні выблісквае ў нашы вочы пажар.

— Яны не мелі таго, што мы сёння маем,— расказваюць сваякі пра людзей, што жылі калісьці,— але жылі яны лепш.

Ці ведае чалавек урэшце, што яму лепш, а што горш,

што — страта, а што — набытак,

што — немач, а што — здароўе,

што — мала, што — шмат?

Усё вырашае па-свойму розум, ды нешта ў жыцці не згаджаецца з ім.

Пад вечар запаліцца ў печы.

I загаворыць — апошні раз — з намі дзічка на самай відушчай мове — на мове агню.

З веку ў век ляжаў ля гасцінца камень.

З веку ў век ішлі па гасцінцы людзі.

Людзі глядзелі на камень, камень глядзеў на людзей, глядзеў-прыглядаўся i ўрэшце зрабіўся відушчым.

I стала яго відушчасць праменіцца на гасці-нец i абпраменьваць кожнага, хто па гасцінцы ішоў.

I сталі рабіцца відушчымі людзі, i стаў кожны ў кожнага бачыць думкі — пярэстыя, простыя, пакручастыя, белыя, шэрыя, чорныя, каляровыя, i стаў кожны кожнага без слоў разуметь.

Спачатку ўсе ўзрадаваліся, а потым палохацца сталі гэтага свайго разумення, відушчасці гэтай нязвыклай сваёй.

Накінуліся грамадой на камень — i саштурхнулі яго ў глыбокую яму, але на трэці дзень стала свяціцца яма,

укінулі камень у мора — на шосты дзень стала свяціцца мора,

закінулі камень высока ў нябёсы — камень адно ўсміхнуўся i стаў, быццам новы месяц, кружыцца i ззяць над усёю зямлёй.

Так скончыўся колішні свет i настаў — відушчы.

Перад тым, як пачнецца бітва, бяссонныя звездары разважаюць-гадаюць, чым яна скончыцца, на чый бок схіліцца перамога.

Я таксама ўзіраюся ў зоркі,