Алесь Разанаў - Лясная дарога

Старая мудрая рыбіна, я прадчуваю ў сабе чалавека, i разважаю пра сэнс жыцця, i пытаюся ў сэнсу, чаму ў сваім рыбіным целе не можа быць рыбіна чалавекам, i не паддаюся на хітрыкі рыбакоў.

Некалі, ужо нежывы, я выплыву на паверхню затокі — i ўсе рыбакі, што ўбачаць мяне, пашкадуюць уголас: авох!..

Такая вялікая рыбіна — i прапала!..

Такая вялікая рыбіна — i не дасталася анікому!..

I я гэтаксама тады пашкадую пра гэта сэнсам, агульным для рыбін i для людзей.

Прымаю тое, што ёсць, i не прымаю таго, што ёсць.

Перашкодаю, што ўва мне, наштурхоўваюся на перашкоду, што прада мною.

А за маімі плячамі стаіць мая неадольная абарона — смерць —

i кажа: змагайся,

i кажа: перамагай.

Што можа ўва мне паражацца, бярэ параза.

Бярэ, што можа ўва мне памерці, смерць.

Знаходжу выйсце ў бязвыйсці. Пакуль не шукаю ратунку — не маю страты.

Пакуль не турбуюся аб сабе — магутнейшы за сябе.

П'ю з кубка нябёсаў нектар, п'ю з кубка зямлі атруту.

Зычу сабе асалоды i зычу сабе пакуты, зычу дабра i зычу таксама зла.

А прад маімі вачамі цвіце i хаваецца за сябе самое, i разнастайваецца жыццё — мая неадольная перашкода —

i кажа: змагайся,

i кажа: перамагай.

Яшчэ з лагчын не сышла вада, а тут, дзе гарыць цяпельца, ужо досыць суха.

Прысеўшы каля цяпельца, чакаю, калі ад далёкага статка прыйдзе мой даўні сябра, з якім я не бачыўся шмат гадоў.

Тут стойбішча пастухоў: хто падыходзіць сюды, а хто адыходзіць, хто прышывае да світкі латку, хто самакрутку няспешна курыць, хто дастае з торбы харч...

«Калі сабраліся ў іхнім двары, каб рэзаць тую карову,— апавядае стары пастух пра аднаго з пастушкоў,— ён раптам збялеў быццам смерць, заплакаў, схапіў, што было пад рукою,— шкліну i кінуўся з ёй на людзей.

Моцна сабе ён тады тою шклінай руку параніў, а крыкам, апостальскім нейкім крыкам: нельга рэзаць кароў!..— параніў людзей...»

Я ведаю: колішні той пастушок — гэта ён, мой сябра.

Гляджу на знаёмую вёску, дзе між драўляных хацін паўсталі гіганты-дамы,

гляджу ў агонь пастухоўскі, што супакойвае i непакоіць,

i ў неба, усё тое ж неба, дзе сярод белых аблокаў блукаюць разам душы апосталаў i кароў.

Той, хто ідзе па гэтай дарозе, выконвае ролю, якую дае дарога:

воін ваюе,

музыка грае,

купец гандлюе,

лепіць гаршкі ганчар...

Але калі прыходзяць яны ў канец, канчаюцца іхнія ролі: воін ужо не воін, музыка ўжо не музыка, ганчар ужо не ганчар, i не купец — купец, a ўсё гэта толькі ўмовы, толькі няпростасці той дарогі, якую яны — усе па- свойму — прайшлі.

Хіба, каб адолець дарогу спаўна, канчат-кова, дарэшты, трэба спаткнуцца аб кожны камень, зваліцца ў кожную яму, патрапіць у кожны след?!.

Хіба трэба кожнаму быць адразу i гэтым, i тым, i вось тым, i вось гэтым?!.

Альбо наогул не быць нікім?!.

Нічога нікому не хоча тлумачыць дарога, зноў раздае яна новыя ролі, зноў запалоньвае ўсіх сабой...

Зноў будзе музыка натхняцца, што ён музыка,

купец — ганарыцца, што ён купец,

воін — даказваць, што ён воін,

ганчар — пераконвацца, што ён ганчар...

Зноў яны будуць здзіўляцца, што людзі — людзі i што неўзабаве — канец.

Сябра майго маленства Сяргей Цыган стаіць на крутым пясчаным пагорку i з левай рукі шпурляе ўгору каменне.

Каменне, што мы кідаем заўзята, з падвой-наю моцай вяртаецца зноўку на дол, прымуша-ючы нас разбягацца, хавацца, ўхіляцца...

Але Сяргей Цыган не сыходзіць з месца: яму няма ад чаго ўхіляцца, яму няма чаго асцера-гацца,— каменне, што ён зашпурнуў угору, i застаецца там.

— На тое ён i Цыган,— мы захапляемся i зайздросцім.— На тое ў яго такая рука...

Мы пакідаем потым пагоркі,

мы выпраўляемся потым дахаты,

кіруючыся на той двор, дзе жыве разам з маці i меншай сястрою Сяргей Цыган — сярэдзіна нашай сябрыны.

А ўвышыні, над зямлёю, плывуць кудысьці вялізныя хмары, i ў ix пагрозліва грукаюць камяні, якія пазакідаў на неба Сяргей Цыган ca сваёй левай — шчаслівай сваёй — рукі.

Ноччу прыйшла вада — i аддзяліла цела ад цела, слова ад слова, сушу ад сушы, жытло ад жытла,

i ператварыла вуліцы ў рэкі.

Тулячыся да платоў, мы ідзём i ідзём уздоўж плыні i адыходзім кудысьці далека, дзе плынь замірае на месцы, а мы пачынаем плысці, як дагэтуль яна сама,—

усё незваротней, усё непазбежней, хаця адзінае, што нам трэба, дык тэта — перайсці на той бок.

Зайшло сонца — i ў небе ўзышла тая загадкавая планета, якая займае наш розум,