Алесь Разанаў - Лясная дарога

якая прыцягвае нашы пагляды,—

планета метамарфозаў.

Па прыхаманлівых нейкіх законах, нібыта яна выпраменьвае свае ўспаміны ці сны, на ёй час ад часу ўзнікаюць постаці наскіх, знаёмых істотаў:

льва,

чалавека,

птаха,

быка.

Што яны азначаюць?

Чаму ix столькі?

Можа, яны нешта сведчаць пра нас, што кевядома i нам самім?

Мы нацэльваем на тую планету свае тэлескопы,

шлём да яе сваіх астранаўтаў —

i зблізку, адлегласць адолеўшы, расчароўва-емся-распазнаём:

гэта не бык — а зямля,

гэта агонь — а не леў,

гэта не птах — а паветра,

не чалавек — а вада.

Але запаноўвае ноч — i знікае асвойтаная адлегласць, i ў нашым няўзброеным зроку зноўку ўзнікаюць яны — постаці льва, чалавека, быка i птаха, змушаючы нас разумець больш, чым бачым, i бачыць болей, чым разумеем цяпер.

Гавару, услухоўваючыся ў саму гаворку: што ў ёй?!.

Гляджу, углядаючыся ў само ўгляданне: што ў ім?!.

Думаю, удумваючыся ў самі думкі: што ў ix?!.

Побач са мной, леваруч, ступае драпежны звер, праваруч — непахібны робат,

наперадзе ззяе сонца,

ззаду чарнее цень.

Чым больш я адзіны, тым больш усіхні,

чым больш непаўторны, тым больш увабраў у сябе паўтораў,

чым больш неўміручы, тым болей адкрыты смерці,

чым больш старажытны, тым больш малады.

Мерае чалавека меркай адною зямля, адва-ротнаю — неба, i меркай двайною сам сябе чалавек.

Звер зыркае на мяне сваім грозным вокам, а робат адну за адной называе лічбы, то адымаючы ад мяне, то прыкладаючы да мяне суму звера i суму сябе...

Я — слова, што вучыцца гаварыць,

думка — што вучыцца думаць,

жыццё — што вучыцца жыць.

Людзі, што мне сустрэліся ўчора i пазаўчора i што сустракаюцца сёння...— уваходзяць яны ў мой лес, быццам яны гэта я таксама.

Нават калі я адводжу вочы — яны ўсё адно глядзяць на мяне,

нават калі не растульваю вуснаў — яны ўсё адно ўступаюць ca мною ў размову.

Вось яны, вось: то хаваюцца ў цёмныя нетры майго забыцця, то аб'яўляюцца на белым полі маёй увагі.

Але чаму з разнастайнага мноства якраз яны?

Чаму менавіта яны — яны?

У лесе дрэвы i людзі: той, хто стаіць нерухома на месцы,— дрэвы, той, хто блукае,— людзі.

Збочвае поле ў лес, i збочвае ў лес лагчына.

Быццам заклятае дрэва, ляжыць каля ног маіх цень.

Сцежкі, якія ўва мне, упадаюць у сцежкі, якія ў лесе.

Каб адшукацца, трэба спярша згубіцца.

A таямніца ў самай сярэдзіне нетраў трымае відушчы ліхтар.

Куды б ні ішоў — я вяду за сабою лес.

Дзе б я ні быў — застаюся ў лесе.

А словы складаюцца разам i паўтараюцца бесперастанку: лес — лес.

— Ты не ўсё яшчэ ўзяў з сабою,— кажа мне стражнік, калі я спрабую выйсці з падземнага замка.

Я вяртаюся i аглядаю яшчэ раз рэчы, сабраныя тут.

Я не ведаю іхняга сэнсу i прызначэння, i таму наўздагад бяру сабе тое, што нагадвае мне пэўным чынам мяне самога: бронзавага чалавечка з ключом у руцэ.

Аднак i на гэты раз мне не ўдаецца выйсці.— Ты не ўсё яшчэ тут пакінуў,— кажа мне стражнік, але не тлумачыць — што.

І зноў я вяртаюся ў залы падземнага замка, дзе я i вязень, i валадар, i стаўлю свайго чалавечка на тое месца, дзе ён стаяў.

Што мушу я ўзяць у падземным замку i што ў ім пакінуць?

Я бяру й пакідаю, пакідаю й бяру — i апынаюся кожны раз то ў нястачы, то ў лішку.

Кашу траву, якую касіў перад гэтым,— атаву.

Дыхае восень.

Туманіцца лета.

Кранае званы далячыняў туга.

Незаўважна расце трава, незаўважна мяняюцца поры года.

З аднаго канца лугавіны скіроўваюся ў другі канец лугавіны.

Час, як траву, мяне росціць i час, як траву, мяне косіць, i смерць становіцца нараджэннем, якое нічога не памятае пра тое, што было перад ім.

Спяшайся расці, трава,

спяшайся, адна палова імгнення, злучыцца з другою паловай,—

каб спраўдзіўся некалі цуд, каб паспелі ўсе нарадзіцца i не паспела смерць анікога скасіць касой.

Зайшоўшы на загуменне, накопваю гліны, мяшаю яе са сваёю слінаю i ляплю, што хоча ляпіцца само,— чалавечкаў.

Гэта — сусед Іван,

гэта — сусед Багдан,

гэта — бацька,

а гэта — маці,

а гэта — я...

Прыходзіць на загуменне сусед Іван, пры-ходзіць сусед Багдан, прыходзіць бацька, прыхо-дзіць маці i дзіву даюцца, што я ix так добра зляпіў.

— Аднак мы самі,— кажуць яны,— жывыя, а вось яны нежывыя, i калі ты ix не ажывіш, мы гэтаксама з часам станем такія ж, як i яны...