Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Расціслаў сам, крэкчучы, па праве гасціннага гаспадара i ў знак вялікай павагі адрэзаў з авечага кумпяка вялікі кавалак i падаў яго Усяславу, сам паліў гэты кавал шафрана-чарнаслівавай поліўкай — што-што, a застольнічаць, весці тут рэй той любіў i ўмеў. Як толькі ён сабраўся пачаставаць яго яшчэ адной настойкай, тут паказалася гаспадарова старэйшая дачка Дабраслава. Як i маці, сярэдняга росту, паўнацелая, чарнявая, прыгожая, праўда, толькі крыху з драпежнаватым вы глядам тонкіх чорных броваў i вачэй. Яна сумелася, убачыўшы такога неспадзяванага для яе госця, хацела выскачыць адгэтуль, але яе затрымалі. Лепш сказаць, паспяшаўся гэта зрабіць Расціслаў:

— Усяслаў, ты не супраць, калі з намі пасядзіць i маладая баярыня?

— Кал i ласка,— адказаў ён, ужо крыху захмялелы.

Дабраславу пасадзілі каля яго па правай руцэ, падалі ёй, як i маці, невялікі прадаўгаваты крышталёвы келіх.

— Давай, Усяслаў, вып'ем за нашых слаўных дзяцей,— зноў падахвоціў яго да выпіўкі гаспадар. Дабраслава ж толькі на міг падняла вочы, i хоць была смелая ды бойкая, як i маці, але тут жа адвяла спогляд. Нават нібы засаромелася i прыгубіла толькі глыток віна.

На гэты раз Усяслаў хацеў толькі адпіць з рога, але Расціслаў проста змусіў яго апаражніць усё. Пасля гэтага яму здалося, што ён, ацяжэлы ад настоек i багатых ласункаў, не сядзіць, a нібы адарваўся ад долу i плыве: рукі, ногі зусім звялі, ён стаў нязграбны — вось упусціў відэлец, абярнуў падстаўку з рогам дый, мусіць, усміхаецца Дабраславе блазнавата.

«Не буду больш піць. Hi кроплі!» — загадаў сам сабе, але ён, гэты загад, зусім не такі, калі цвярозы i разважлівы, ён нібы гуллівы.

— Чаму ты, красуня, не хочаш выпіць з намі, самымі знатнымі навагародскімі мужамі? — міжволі вырываецца ў яго да Дабраславы. Тая вось падымае галоўку з какошнікам, пазірае нясмела, але ў гэтай нясмеласці вялікая жаночая сіла.

— Я не магу піць,— адказала яна.

— Але з намі трэба выпіць,— зноў міжволі настоіў ён.

— Выпі, донька, са слаўным баярынам,— папрасіла Раксана.— Ён жа гэтак уважыў нас.

— Адна? — запытала тая.

Расціслаў хапае карчажку, лье з яе ў ягоны рог. Ён замінае, адхінае рог — хмельная настойка льецца яму на рукі, на стол. Гэта, думае ён, пачынаецца ўжо звычайная, як часта бывае сярод баяр, п'янка. Зрэшты, не такая яна ўжо рэдкая i сярод князёў. Хтосьці хітры i, мабыць, вераломны выдумаў жа, як вось такім чынам не толькі падвесяліцца, але i затуманіць розум, даць волю языку ці рукам, а то i страціць звычайны чалавечы воблік.

Дабраслава прыгублівае, ён зноў выпівае — i пад настойваннем Расціслава да канца,— хмель, блазнота i бяссілле яшчэ болей запалоньваюць яго.

Неўзабаве ён заўважыў, што адгэтуль неяк незаўважна зніклі Расціслаў i Раксана, ён тут толькі з Дабраславай. Каб памагчы галаве ўтрымацца, ён падпёр падбародак далонню i навёў позірк на суседку — не, гэта не Дабраслава, гэта маладая Раксана — белатварая, з гожай шыяй i поўнымі грудзямі, вабная ды спакусная. Чаго вось варты яе пранікнёны, поўны жаночай поклічнасці позірк! Здаецца, гэтая маладзіца зараз схоніць яго на дзіва ўчэпіста за запясце i, як некалі, вар'явата, ціскане ягоную далонь да сваіх тугіх грудзей i зашэпча томна: «Усяслаў, мае грудзі спакутаваліся без тваёй дужай рукі!..» Ён будзе адсоўвацца, адрываць руку, а яна тут жа апынецца ў яго на каленях ды апячэ сваім целам... Ды што гэта? Жаночы твар паволі расплываецца i паўстае ў змяіную галоўку, а незнаёмыя вочы проста зняможваюць апошнюю сілу i волю...

«Канец!» — мільгае ў яго свядомасці.

Змяя штосьці гаворыць, нахіляецца, дакранаецца да ягонага плечука (Дабраслава казала: «Баярын, табе, здаецца, блага. Хадзем, я пакладу цябе на пасцель».). Ад гэтага дотыку яго нібы пранізвае джалам. Ён падхапіўся, пасунуў цяжкі стол, а тое-сёе на ім i перакуліў (шкляны келіх упаў долу i пабіўся) і, спрабуючы ўстояць на ватніх нагах ды на нешта абаперціся рукамі, імтануў да вушака. Адразу за дзвярыма наткнуўся на Расціслава i Раксану, яны паімкнуліся ці падтрымаць, ці запыніць, але ён так вышчарыўся і, замахваючыся кулаком, ірвануў далей, што тыя са страхам адскочыліся, а ён выскачыў з вітальні ў баярскую грыдніцу, дзе, як паспеў яшчэ ўсвядоміць, упаў на рукі Цішука i дружын ні каў-ахоўнікаў...

2

Спаў, лепш сказаць, быў у забыцці доўга.

Калі нарэшце адплюшчыў вочы i вярнуўся да памяці — праўда, не зусім яснай, з вялікім болем, цяжарам у галаве, адразу ўбачыў паблізу сябе пры скупым святле далёкай свечкі Марылю. Тая скурчылася на падлозе і, здаецца, спала, паклаўшы голаў на край ягонага ложака. Калі паварушыў замлелымі нагамі, Марыля адхінулася i спрасоння, не зусім відушчымі вачыма ўгледзелася ў яго твар.