Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Вось яно што! — усклікнуў ён.— А ты? Памагала?

— Не! — усхліпнула ўжо Марыля.— Але, кажу, не паспела цябе перасцерагчы...

— Дык вось як вы хацелі мяне ажаніць! — «пакрыўдзіўся» ён.

— Павер, сын мой, я гэтага не хацела!

«Канечне, яна не зводніца,— падумаў.— А я дурань!

Знайшоў каму паверыць! Расціславу i Раксане! Што ж, няхай будзе мне яшчэ адна горкая навука!»

— Раксана — праўдзівая Лойма, чарціха,— Марыля ўжо зусім расхвалявалася.

— Чарціха, кажуць, непрыгожая, вусатая, а Раксана — красуня,— усміхнуўся ён.

— Але ў яе, як i ў чарціхі, вялікія, пад нос, цыцкі.

— Хіба вялікія грудзі не аздабляюць жанчыну?

— Чарціха яна!

— Ладна, няхай Бог карае яе ці не карае,— прамовіў ён.— Ты вось, старая, скажы мне пра іншае. Магу я ажаніцца ці не?

— Чаму не, ты ж яшчэ ў сіле мужчына,— адказала тая, выціраючы пальцамі пад вачыма слёзы.— Жаніся на здароўе, толькі не змяю, а добрую жанчыну ці дзяўчыну бяры. Каб яна табе не на бяду i гора, а на радасць была.

— Добрая парада. Матчыная,— пацешыўся ён i наўмысна мацней сціснуў Любчыну руку.— Дык каго ты вось параіш мне ўзяць за жонку?

— Воля твая, гаспадар,— адказала тая.— Цяпер ужо ні князь, ні баяры не змусяць цябе ўзяць нялюбую. Я кую зажадаеш, тую i мецьмеш.

— Што ж,— пацвеліўся,— ажанюся. Што вось, Марыля, скажаш, калі папрашу стаць маёй жонкай нашу красуню, Любку?

— Жартуеш са старой,— махнула рукой тая, паднялася з долу i пашлэпала да бліжэйшага крэсла.

— Зусім не жартую,— сказаў ён, адчуваючы, што Любка зацішылася, а то i нямее ад дзявочага сораму i страху.

— Я хацела, баярын, пагаварыць з табой без яе,— прамовіла Марыля, па-ранейшаму маючы ў думках сваё.— Але калі ты пакінуў яе тут, дык няхай слухае.

— Кажы, Марыля,— падахвоціў ён.— Усё, што турбуе, гавары.

— Скажу я адно: песціш ты яе, Усяслаў...

— Ну-ну,— яшчэ болей натхніў.— Якія мае грахі?

— Я не кажу, што ты — ліхадзей. Але хіба ёй, падумай добра, такія беленькія ручкі мець, такія шыкоўныя ўборы насіць? Нашто ты яе гэтак срэбрам i золатам абчапляў?

— Няўжо, Марыля, яна, статная i гожая, не вартая шоўку, аздобаў усялякіх?

— Вартая, Усяслаў,— уздыхнула старая.— Але яна — не баярыня. Воява дачка. Ей, як i нам усім, трэба ўсё сваё, простае. Іначай сапсуецца. З добрага ж цеста добрая паляніца, а з добрай дзеўкі добрая i маладзіца!

— Дык што ты мне параіш?

— Пакуль яна не спесцілася, аддавай яе замуж за воя, за Любаміра. Дзяцюк аж млее па ёй.

— Позна, Марыля,— ужо сцішана i сур'ёзна адказаў ён.

— Чаму — позна? Любамір возьме яе хоць сёння.

— Наш люд, Марыля, добра кажа: «Хлопец на каня сядае, a дзеўка родзіцца i паспявае яму». Вось i Любка паспела старэйшаму.

— Каму ж гэта?

— Хіба я не казаў ужо табе пра гэта? — усміхнуўся ён.— Мне!

Любка ўнурылася, а старая, наадварот, ускінула галаву, намагаючыся ўбачыць: жартуе ён ці не? А можа, узіралася на Любку: тая кахае яго альбо мусіла паддацца?

— Гэты скарб, Марыля, ужо мой,— ён пацягнуў Любку бліжэй да сябе.— I пакуль жыць буду, нікому яго не аддам. Ты згодная, каб Любка стала гаспадыняй дому?

Марыля апусціла галаву. Цяжка было разабрацца, што ў яе на душы.

— Чаго замоўкла, старая? Не радая, што мы з Любкай злучаем свае лёсы?

— Нечакана ты ўсё рашыў, Усяслаў,— адказала яна.

— Чаму — нечакана? Хіба я сам не гадаваў яе для сябе, для новай сям'і? Хіба ты не аддавала ёй сваю душу? Калі цяпер яшчэ блаславіш нас, дык гэта будзе для мяне матчына блаславенне.

— Сыходзьцеся, жывіце разам,— прамовіла тая.— Ты будзеш яе шанаваць, яна будзе табе вернай. Але...

— Што — «але»?

— Але зведае яна баярскую зайздрасць i помету...

— Няўжо я не здолею абараніць сваю жонку?

— Дай вам Бог шчасце! — перажагналася Марыля.— Можа, з усіх нас хоць Любка пажыве па-людску, зведае радасную жаночую долю.

Старая паднялася з крэктам i пакінула ix удваіх у ягонай спальні.

— Вось што трэба мне табе сказаць...— Ужо днём запыніў на двары Усяслаў дружынніка Любаміра, маладога, але рослага, чорнавалосага воя. Захваляваўся, але заадно быў i рашучы, нават паўсвядома шукаў злосці.— Ведаю: ты заляцаешея да Любкі... Позна. Я сам хачу ўзяць яе замуж.

Звычайна смелы, нават дзёрзкі хлапчына-прыгажун аталапеў — падняў на высокі лоб густыя чорныя бровы, выцягнуў кірпаваты нос i паўразявіў нешырокі, з поўнымі вуснамі рот, паказваючы роўныя белыя, як часнок, зубы.

— Чуеш? — грозна запытаў ён, адчуваючы ў гэтую хвіліну непрыязь да свайго воя з-за таго, што той такі малады i статны.