Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Любамір пазіраў усё няўцямліва i ад разгубленасці замыліў ніжняй губою.

— Не чапляйся i не спрабуй павярнуць усё на сваё! — загадаў Усяслаў, сам здзіўляючыся, што можа быць гэтакі жорсткі з-за Любкі. Нібы тая — апошняя яго надзея, радасць i ўцеха, за што ён павінен змагацца з апошніх сіл.— Што да тваёй службы ў мяне, глядзі сам. Хочаш — служы, хочаш — перайдзі да іншага баярына.

Ашаломлены дружыннік так нічога яму i не адказаў, толькі схіліўся ў наклоне, калі ён адыходзіў.

Пазней, сустрэўшыся з Любкай, Любамір, поўны роспачы i крыўды, ужо не кінуўся ёй напярэймы, не развёў рукі, толькі зларадна скрывіўся:

— Баярыня!

Любка, падняўшы галаву i настырчана выставіўшы высокія грудзі, зусім не сумелася (к гэтаму часу бацькі блаславілі яе i Усяслава, дык яна перажыла ўжо сорам i боязь), зірнула ў вочы свайму залётніку спакойна, нават са спачуваннем: па характары была яна не злая, не гнеўная i не паганая.

— Са мной падражнівалася, а з баярынам гуляла!..— Папікаў-абражаў Любамір, у якога любасць раптоўна змянілася на варожасць. Ён ужо не ззяў вачыма, што бачыў яе гнуткі стан, a іскрыўся непрыязнасцю.

— Я ніколі i нічога табе не дакляроўвала,— не ў свае гады стала адказала яму Любка,— дык не маю ніякай віны перад табою. Калі ж ты сам чаго хацеў, дык я табе ў вочы казала: не чапай мяне.

— Ён жа стары для цябе,— Любамір у запале асмеліўся кінуць цень на гаспадара-баярына.

Адчуўшы крыўду — не за сябе, а за Усяслава,— Любка тут жа напала:

— Вось як ты любіш свайго гаспадара!

— А кал i гаспадар мне жыццё калечыць?!— вар'явата ўсклікнуў той.

— Эх ты! — папікнула з болем.— Як толькі твой язык паварочваецца такое гаварыць? Баярын не толькі нас, a ўсю нашу зямлю трымае, а ты!..

— Пагналася на багацце! — не слухаў яе i не сунімаўся той.— Радавітай захацела стаць!

— Не будзь такі зласлівы,— яна не пакрыўдзілася, нават шчыра папрасіла.

— А ты раскажы пра ўсё яму! Няхай садзіць мяне ў поруб! Сячэ бізунамі на канюшні! Альбо прывяжа ў лесе да дрэва i пакіне на галодную смерць!

Яна адчула, што гэта выкрыквае рэўнасць, наспачувала:

— Прашу цябе: не вінаваць яго, не лі бруд на мяне. Так ужо выйшла: я — яго. Да самай смерці.

Любамір, пачуўшы, што i як яна гаворыць, ацішыўся, а тады ці то са здзіўленнем, ці то са смуткам запытаў:

— Няўжо ён табе больш любы за ўсіх іншых?

— Больш.

— А што ты рабіла б, каб Расціслаў i Раксана змусілі яго ўзяць іхнюю Дабраславу? Пайшла б тады за мяне?

Любка адвяла вочы:

— Я тады ўтапілася б у Немане...

3

Усяслава вывелі з задумення чыесьці блізкія ўжо крокі. Ён азірнуўся: да яго паволі, спакойна, але зусім без непадступнай велічы крочыў іхні вярхоўны святаслужнік Кірыла. Чамусьці сёння ён, высокі, худы, з доўгай, па грудзіну, амаль белай барадою, у новым чорным карзне i белым клабуку, але не выпешчаны, як іншыя біскупы, здаўся вельмі старым i нядужлівым.

Усяслаў адразу ж павярнуўся i з пашанотай схіліў галаву — Кірыла, як i заўсёды, проста мусіў прыпадняць блеклую, з доўгімі паджоўклымі пальцамі руку i падставіць яе пад ягоныя вусны.

— Выбачай, дружа, калі перапыніў пасадніцкія думы,— калі Усяслаў выпрастаўся, зусім па-мірску прамовіў той, пацёр азяблыя цяпер, у кастрычніцкую слоту, рукі.

Усяслаў цёпла зірнуў у невялікія, глыбока запалыя i нібы выцвілыя, без жывой іскрынкі вочы біскупа, заадно заўважаючы, што ягоны некалі прадаўгаваты нос цяпер завастрыўся, а тоненькая i нібы без крыві, толькі сям-там з чырвонымі крапінкамі скура на шчоках абцягнула пашчэнкі, a паўнаватыя калісьці губы звузіліся i пасінелі. Ды Кірыла гаварыў усё яшчэ гучна i меў немалую духоўную моц, мог не проста ўспыхнуць, але абрынуць на нягодніка такі дакор ці гнеў, што з-за гэтага яго пабойваліся як смерды, дружыннікі i іхнія начальнікі, так i баяры. Ён нікога не абражаў i не крыўдзіў, але мог i ўмеў гаварыць кожнаму непахлебна, горкую праўду. Найперш ён, да слова, утаймоўваў баяраў Расціслава i Раксану, калі тыя, бывала, маючы падтрымку галіцка-валынскага валадара, дзёрзка паводзілі сябе з князем Ізяславам.

— Я збіраўся ісці да цябе, ваша правялебнасць,— прамовіў Усяслаў вельмі пачціва, каб добра пачулі гэта застылыя ля блізкай крапасной брамы дружыннікі-вартаўнікі.— Ды вось затрымаўся тут.

— Як разумею, ваявода i пасаднік якраз тут бачыць слабое месца ў абароне нашага замка? — запытаў Кірыла i перавёў позірк на блізкі абарончы вал, дзе была высокая, з абчасаных дубовых плашак i змацаваная жалезнымі паясамі брама, а вышэй i абапал яе, за тоўстымі шуламі, быў земляны насып, абкладзены камянямі. На ім, знадворку вельмі высозным, бадай, непрыступным, ледзь не да дзесяці сажняў[ 67 67 Сажань — крыху больш 2 м. ] угору, стаялі яшчэ высокія, не дастаць рукой нават самаму выцягламу чалавеку, драўляныя сцены-гародні.