Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Ачуняў?

— Ачуняў,— прамовіў ён, не могучы разабрацца, што цяпер: вечар альбо раніца. Акно вунь зацягнутае шаўковай начной фіранкаю, на дварэ ціха.

— Дзякуй Богу!— перажагналася Марыля, паднялася на ногі i села на блізкае крэсла.— Напужаў дык напужаў ты нас, гаспадар!..

Цяпер пачаў усвядомліваць: ён не проста меў сон здаровага чалавека, ён вылежваў i выдыхваўся пасля гулянкі ў Расціслава. Ды дзе там гулянка — папоішча было. Зусім не помніць, як апынуўся дома, вось тут, на пасцелі. Толькі цьмяна ўспамінаецца, як ён грузна падымаўся з-за стала, як са страхам адхінулася ад яго маладая Раксана — не, пачакай, не яна, а яе маладая дачка-удава, Дабраслава, Раксану ён адштурхнуў за дзвярыма святліцы, а потым... Нібы суцэльная, хоць ты выкалі вока, цемра. Ва ўсім свеце.

— Шмат я спаў? — запытаў у Марылі.

— Ноч, дзень i во яшчэ адну ноч.

— Дык цяпер раніца?

— Хутка пачне ўжо світаць, голуб мой.

— Я — не голуб, Марыля,— толькі ёй адной мог сказаць тое-сёе з таго, што думаў i гняло душу.— Я — дзюдзя вялікая.

— Невінаваты ты, Усяслаў,— са слязьмі прамовіла старая жанчына i зусім нечакана бухнула перад ім на каленi.— Я — вінаватая! Бі, а то i выганяй ca свайго дома паскудніцу!

Ён спагадна паклаў на яе старэчы худы плячук, здаецца, усё яшчэ вялую руку:

— Хіба ты мне падносіла келіхі, а я піў па тваім змусе?

— Ты не напіўся, голуб мой. Цябе апаілі.

— Кажу ж, я — дзюдзя.

— Не! Цябе наўмысна захмялілі!

— Чаму ты так лічыш?

Марыля не паспела адказаць: у гэты час хтосьці заварушыўся, а затым падняўся з глыбокага крэсла, што было за сталом у паўцемені. Любка. Падышла сюды. Апранутая, як i на дзень. У андараку i гарсэце. Праўда, занепакоеная, а то i засмучаная.

— Другую ўжо ноч не спіць, бедная,— пашкадавала яе Марыля.— Наплакалася дык наплакалася па табе, баярын.

— Сядзь каля мяне, Любка,— папрасіў ён.

Яна павагалася, не асмельваючыся пры Марылі паказваць, што яна i Усяслаў такія ўжо збліжаныя.

— Сядзь, кал i гаспадар просіць,— загадала ёй старая.

Цяпер тая паслухала; калі прысела побач (праўда, апусціўшы вочы), Усяслаў узяў яе руку ў сваю i папрасіў:

— Выбачай мне, Любка...

Яна не забрала руку, але ўздрыгнула i ўсхліпнула.

— Баялася вельмі за цябе...— патлумачыла па-свойму ўсё гэта Марыля.— Усё дапытвалася: выжывеш ты ці не? Але, баярын, я хацела б расказаць табе тое-сёе... Няхай Любка ідзе, паспіць яшчэ крыху. Маладым патрэбен спакойны сон.

Любка памкнулася падняцца, але ён затрымаў:

— Гавары, Марыля, i пры ёй. Няхай усё чуе i ведае.

— Лепш, Усяслаў, пагаварыць без яе,— настойвала тая.— Яна яшчэ маладая. Ды i не ўсё ёй трэба ведаць.

— Што маладая, то гэта добра,— усміхнуўся.— А ведаць тое-сёе i ёй трэба... Так што, Марыля, падымайся з каленяў, сядай на крэсла i гавары пра ўсё нам абоім.

— Твая воля, баярын,— паслухала старая.— А скажу я табе пэўна: цябе, голуб, ахмялілі.

— Але дзеля чаго? Каб асаромець?

— Горш, Усяслаў. Каб ажаніць з Дабраславай.

Любчыная рука торгнулася ў ягонай далоні, a плечыкі яе ажно затрымцелі. Што ж, бадай, усё гэта праўда: упіўся б, страціў развагу ды памяць — завалаклі б на ложак, паклалі б побач голую Дабраславу i паклікалі б людзей у сведкі... Жах! Вось як мог бы ў сталыя ўжо гады трапіць у загадзя i хітра пастаўленую Расціславам i Раксанаю пляніцу! Сам заняволіўся б, Любцы пакалечыў бы жыццё! Але хоць крыху папікні Расціслава — адразу ж адхрысціцца: што ты, дружа, я не меў такога намеру! Залішне ты недаверлівы i запасочаны!

— Яны ж, ліхадзеі, наўмысна для сваёй чорнай задумы выбралі злы дзень,— злавалася на Расціслава i Раксану Марыля.— У гэтым месяцы, у кастрычніку, два вельмі нешчаслівыя дні: адзінаццатага i трынаццатага. Надта ж благі адзінаццаты. А ты якраз на яго пайшоў да злыдняў.

— Біскуп Кірыла даўно ўжо мне гаварыў: твая Марыля — не хрысціянка, а паганка,— зноў сказаў ён з усмехам.— Патайна знаецца з чарадзеямі i варажбітамі, «чтааху» i «гатааху»[ 66 66 «Лічыць» i «варожыць». ] з імі. Глядзі, Марыля, адлучаць цябе ад царквы i загадаюць утапіць у Немане!

— A хіба я не гаварыла табе ў жніўні, што не ў той дзень ідзяце з княжычам у паход? — апраўдалася за сваё тая.

— Пра тое больш ні слова! — загадаў ён.— Гавары пра іншае: за што вінаваціш сябе перада мною?

— Я — ліхадзейка! Я ж прадчувала, што такое можа быць, але не перасцерагла цябе. Не ведала, як загаварыць з табою...

— Штосьці я цябе не зусім разумею, старая.

— Ды Раксана прасіла мяне, каб я ўгаварыла цябе ўзяць замуж яе Дабраславу!