Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

1

Пасля Вялікай Рады — а на пачатку яе біскуп Навагародскай зямлі Кірыла сказаў усім пра волю князя Ізяслава, каб ваявода Усяслаў быў цяпер i за пасадніка — Усяслава проста адпіхнуў ад усіх сёння незвычайна варухлівы баярын Расціслаў.

— Пачакайце!— заўшчуваў той багатых i знатных старэйшын гуртоў залатнікоў, кавалёў ды купцоў з вакольнага горада. Тыя, даўнавата ўжо не трапляючы да князя, мабыць, хацелі больш уведаць пра новую навагародскую палітыку ды пагаварыць пра свае клопаты i турботы, а то i нечага папрасіць.

Усяслаў ведаў, што з тымі, хто мацуе Навагародскую зямлю, трэба паводзіцца абачліва i ўважліва, але Расціслаў вось не дапускаў ix адно да аднаго.

— Не пра ўсё адразу, дайце пасадніку паразважаць!— той стаў паміж імі.— Яму цяпер трэба пра ўсё рупіцца! Спачатку я яму раскажу пра сёлетні хлеб, параімся, колькі чаго прадаць, а што на зіму пакінуць. Гаспадарка — найпершая клапатарка!

«Пачакай, хітрун!— падумаў Усяслаў.— Цяпер то я добра праверу, колькі ў нас зерня, лёну, мёду i воску ды куды i за што ўсё гэта ідзе! Гэта ж — нашы сякеры, мячы, коп'і, даспехі, а таксама серабро i золата!»

Уголас жа, употай падміргнуўшы высокаму старэйшыну злотнікаў, Вежы, род якога ўжо рамеснічае каля двух стагоддзяў:

— Шыкуйце сваю зброю, давайце знак воям — неўзабаве сам выведу ix у поле, у лес ды праверу, ці не затупился мячы i коп'і ды ці не аслабла ў апалчэнцаў рука?!

Знатныя людзі ведалі, што Усяслаў слоў на вецер не кідае, адчулі, што хутка пагамоняць з ім сам-насам, без Расціслава, дык з паклонам адступілі, а задаволены Расціслаў пачаў прыліпаць бліжэй:

— Скаржнікі! Заўсюды ім усяго мала, хоць багацей i за мяне, i за цябе, i за князя! Папусціліся мы ім, прыціскай ix, Усяслаў, мацней! Не давай крактаць, вытрасай з ix больш у княскую казну, на вайсковыя патрэбы! Каторыя, як гэты Вежа, гардавусы. «Мы грошы даём, а князь ix толькі траціць!» Не князь, бач, наш Гаспадар, а яны — гаспадары!

— Праўду ты кажаш,— думаючы пра сваё, прамовіў Усяслаў.— Трэба ўсім нам быць болей ашчаднымі. Трэба менш марнаваць дабра на гулі i ўцехі, а больш мацаваць нашу сілу.

Расціслаў стрэльнуў па ягоных вачах хітрым i дапытлівым позіркам маленькіх вочак: што замышляет ты, супернік-пераможца? Хочаш усё, даверанае мне таксама, узяць пад свой строгі назірк ды змусіць усіх нас не выпіць нават чашы віна?

— Цяпер тут твая воля,— аднак уголас прамовіў нібы з пакораю.— Што загадает, тое i будзе. Уся ўлада ў тваіх руках.

— Мне не трэба ўсёй улады,— схмурыўся ён.— Я ведаю яе смак i сілу, але ведаю яе цяжар ды пагібель.

— Ад улады — ды вялікай — адмаўляецца толькі дурань. А ты маеш разумную i светлую галаву, дык i кіруй намі годна. Мы ж, твае паплечнікі, падтрымаем цябе пад локаць.

«Не быў ты i не будзеш маім паплечнікам,— падумаў Усяслаў.— I локця майго не падтрымліваў i не падтрымаеш, бо ўвесь час бачыш мяне найперш на ражне. Але во хітруеш, паколькі мы цяпер без цугляў сваяка тваёй жонкі!»

— Калі ты такі добрапамысны для мяне, дык мушу сказаць табе шчыра адну рэч,— сказаў з ухмылкай Расціславу.

— Гавары. I, як кажаш, шчыра.

— Мяне вельмі хвалюе наша льняная гаспадарка,— загаварыў пра тое, пра што ўжо казаў i князю, i на Радзе, а цяпер вось чым хацеў найперш абклапаціць Расціславадворскага.— Вялікая наша турбота, што i полацкія, i наўгародскія ды чужаземныя купцы пачалі менш купляць наш лён i менш плаціць за яго.

— Я ж казаў i князю, i вам на Радзе: вінаваты купец Богуш,— шпарка апраўдаўся той,— прывёз тампазалетась хворае семя з Ноўгарада. Не толькі кветку, але ўжо i маладое лісце, сцябло есць льняны вусень. Ды псуе валакно ржаўка.

— Я не думаю, што Богуш — зламыснік. Трэба як найхутчэй лячыць i семя, i поле. А гэта — ужо найперш твой клопат. Нам без добрага льну не абысціся. Ён — наш надзейны прыбытак.

— Лечым, Усяслаў, але...— Расціслаў развёў рукі.— У Ноўгарадзе таксама не могуць пазбавіцца ад льняной злыбяды. А там жа славуты княскі лекар ажно з самой Іудзеі! Абрагам!

— Не трэба грэбаваць нечыім розумам, але i грэшна ды зламысна не абапірацца на мудрасць нашых сталых гаспадароў.

— Не думай, Усяслаў, што я — нядбалец ці лянько,— нібы пакрыўдзіўся той.— Перажываю за гэта, баліць душа, князю, яго лекару, нашым старым гаспадарам вушы прагудзеў, але... Убілася ліха, не вывесці. Грэшны, ужо думаў: ці не спаліць усё хворае семя? Змяніць яго, поле, пацярпець сонцаварот-другі i ўзбіцца на здаровы лён.

— Час цяпер такі, што чакаць доўга няможна.