Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Усяславу глыбока запалі ў розум i душу гэтыя словы i, сказаць шчыра, ад ix па яго целе ажно пабеглі халодныя мурашкі: гэта — зусім новая навагародская палітыка! Шмат тут усяго, як кажуць, на мяжы, на рубе i ўпрытык, што можа ўсё i не склеіцца, не знітавацца: як ні рабі гэта, дзе з крыжом i словам, дзе з бліном i мёдам, а дзе з мячом, усё роўна ад гэтага навостраць вушы ўсе суседзі i, канечне ж, не ўсе з ix будуць спакойна назіраць альбо спрыяць адзяржаўлівацца. Крыжакі, Полацак i Ноўгарад, Уладзіміра-Суздальскае княства, Чарнігаў, Галіцка-Валынская зямля, Куявія i Мазовія[ 62 62 Куявія i Мазовія — польскія княствы. ], а над усімі гэтымі супернікамі манголы — вось з кім, можа, прыйдзецца сутыкнуцца...

— Што на ўсё гэта скажаш, Усяслаў?— парушыў яго роздум Ізяслаў.

— Нялёгкую ролю i долю наказваеш ты мне, князь,— апусціў галаву ён.— Для ўсяго гэтага мала мець адну чалавечую галаву, а трэба сама меней тры. I несмяротныя. Каб адну адсеклі, а на яе месцы тут жа вырасла новая!

— Канечне, наперад усяго не прадбачыш, могуць быць самыя неверагодныя нечаканасці,— прамовіў Ізяслаў.— Але, думаеш, я выпадкова ці з-за тваіх прыгожых вачэй узвышаў, ушаноўваў якраз цябе? A калі ты ўлез у дугу, не кажы: не магу! Палкаводцам добрым ты ўжо стаў. А цяпер, дружа, трэба стаць i добрым дыпламатам ды палітыкам! Арлом! Арол жа, як ведаеш, мух не ловіць!

Што тут красамоўнічаць альбо гуляць? Князеў наказ ёсць найвышэйшая воля! Ды калі ўсё гэта для дзяцей i ўнукаў!

— Мендог, хоць узвысіцца, але будзе слухаць цябе. Без тваіх дружын ён ні тут, ні ў Літве не ўтрымаецца. Ты будзеш у яго дарадца, як Субедэй у Батыгі. Без цябе ён не павінен i кроку ступіць, усё рабіць толькі пасля тваёй ухвалы!

— Такім-сякім ваяром я стаў пры табе, князь. Без цябе мне не будзе такога апірышча.

— Хто ведае, дружа. Можа, без мяне яшчэ цясней згуртуюцца вакол цябе баявыя дружыны, тысяцкія, сотнікі, дзесятнікі, баяры, рамеснікі i купцы. Як казаў, я перадам табе сваю віжавую службу, ключ ад нашай казны-скарбніцы, найперш ты ведаць будзеш, адкуль i як паступаюць да нас золата, серабро, медзь i бронза, a ўрэшце напішу такую, якая трэба табе, грамату-наказ. Адным словам, хочаш ці не хочаш, але мусіш зрабіць для сваіх дзяцей i ўнукаў тое, што трэба. Сам будзеш аб'яўляць Пагоню[ 63 63 Маецца на ўвазе — аб'яўляць вайсковы збор. ]...

— Ясна, князь,— падняў галаву i з падзякай зірнуў у вочы старому дбайцу Усяслаў.— Твая воля — вышэйшы для мяне наказ.

— Дзякуй, дружа. Веру: ты з аднадумнікамі ўстоіш i ў сумятні, i ў таўкатні, i ў кругаверцях розных, зысціш тое, што я, бачыш, таіў доўга нават ад цябе, але дзеля чаго жыву, часамі ўніжаўшыся перад кіўескімі князямі, перад маладзейшым Данілам... Ну, а цяпер давай спусцімся з аблокаў высокіх на зямлю. Якія ты навіны маеш? Што хоча ад нас Міндоўгаў баярын Хвал?

— Літва — у вялікім руху, князь,— адказаў Усяслаў.— Хвал прыехаў з навіною i просьбай.

— Слухаю, Усяслаў.

— Навіна, князь, такая: каля дзесяці літоўскіх князёў пойдуць па лупы пад Таржок i Бежыцу,

— A ці не вельмі парыўча?

— Здаецца, як i раней, тут полацка-менская рука,— усміхнуўся Усяслаў.— Князь Брачыслаў памог зяцю[ 64 64 Гутарка ідзе пра тагачаснага князя Ноўгарадскай зямлі Аляксандра Неўскага. ] пабіць крыжакоў на Чудскім возеры, але каб спрадвечны супернік Ноўгарад не амацоўваўся, наводзіць на яго Літву... Прапўсціць праз свае абшары, а потым, калі трэба будзе, дык i прыкрые...

— Міндоўг таксама пойдзе?

— Не.

— Як жа ён утрымаўся, каб не пажывіцца?

— У яго цяпер іншыя клопаты, князь. Куроны[ 65 65 Куроны (куршы, корсь) — балцкае племя, жыло на Захадзе сучаснай Латвіі. Пазней разам з земгаламі склалі латышскую народнасць. ] папрасілі яго памагчы ім адкінуць крыжакоў. Ён пытае нашай парады i просіць, калі будзе наша згода, пайсці разам з ім i мяне.

— А што аўкштайты i жмудзь? — запытаў Ізяслаў.

— Яны прапусцяць Міндоўга праз свае землі i, можа, нават дадуць яму невялікія атрады: якраз збіраюць новыя сілы супраць крыжакоў.

— A колькі вояў збірае Мендог?

— Тысяч за дваццаць.

— Сіла немалая, але... Што ж,— прамовіў Ізяслаў,— добра, што Мендог жадае памагчы няшчасным супраць варвараў, якія пад сцягам Хрыста i цывілізацыі хочуць парабаваць нас усіх. Пераможа — набудзе славу, пацерпіць паражэнне — можа, нам зноў прыйдзецца ратаваць яго... Што да цябе, табе трэба быць тут. Ці ты думаеш іначай?

— Не, князь. Распыляць нашы сілы не трэба.

— Але дай Мендогу даспехаў i зброі. Супраць цяжка абчапляных жалезам крыжакоў добра падыдуць нашы новыя цяжкія сякеры. Як мы з табой бачылі на свае вочы, якраз ад удараў такімі тапарамі i коні падал i ніц, i рыцары кланяліся нашай зямлі пад Драгічыным.