Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Добра, князь,— згадзіўся Усяслаў.— Сякеры ёсць. Як i коп'і ды лукі. Цяпер пачынаем больш каваць i шабель. Яны падыдуць добра, калі, можа, прыйдзецца сутыкнуцца ca шматлікай мангольскай конніцаю. З ёй лепш змагацца лукамі i шаблямі. Як перадаюць нашы віжы, i ноўгарадскі Аляксандр, i брат яго Андрэй якраз так пачалі пераўзбройвацца.

Ізяслаў змаўчаў з ухвалай: што ж, гэта ўжо найперш твой, ваяводскі, клопат. Мой жа, княскі,— знайсці табе на гэта золата, срэбра, скуры, лён, мёд, воск i зерне.

— I яшчэ, Усяславе,— прамовіў Ізяслаў.— Не толькі пагарджай Расціславам, не толькі асаджвай. Больш хітруй, трымай яго пад пільным назіркам, а то i наблізь да сябе.

— Не магу, князь,— апусціў галаву ён.

— Змажы. Каб перахітрыць Данілу, табе трэба найперш аблапошыць Расціслава i Раксану, каб яны добра не ўбачылі, што i як робіцца ў ix каля носа.

— Нялёгка ix абвесці вакол пальца.

— Абвядзі! Г lepa гуляй!

— Гэта самае цяжкае для мяне — гулящ, ды прыкідвацца!

— Ведаю,— знайшоў сілы ўсміхнуцца Ізяслаў,— але палітыка, дыпламатыя без гэтага не бываюць. А без ix не абысціся нават са сваімі...— А потым, уздыхнуўшы: — Каб пагаварыць употай, адпачыць, можаш карыстацца маім загародным палацам. Не трэба, каб ён пуставаў, траціў чалавечы дух.

— Я ж свой загародні дом маю.

— Які там твой дом!

— Хопіць мне i гэтага. Там мне ўсё дарагое i мілае: лес, Неман, невялікае, але ўтульнае, цёплае жытло, цішыня.

— Не будзь такі сціплы. Не шыкуй, як Расціслаў, але цану сабе ведай. Ты — ужо не толькі ваявода, але i пасаднік, мой намеснік. Няхай i ўсе гэта бачаць.

— Як скажаш князь, так i будзе,— здаўся ён.

— Я i кажу: карыстайся княскім па-княску. У гэтым штосьці ёсць сваё, непаўторнае i велічнае,— Ізяслаў уздыхнуў, a калі ён падняўся, каб пайсці i даць гаспадару адпачыць, дадаў: — Пакліч, дружа, усіх сюды. Я сказаў, каб сёння радцы затрымаліся ў грыдніцы.

Неўзабаве ўжо да князя зайшлі тысяцкія Бялян i Усяславаў зяць Васілёк (такую высокую насаду ён са зшды князя i малой Рады даў яму на днях), ахоўнік пячаткі Звеніслаў, свяшчэннік Кірыла — ён, можна сказаць, ужо некалькі гадоў, пасля Батыевага нашэсця на Кіеў i далей, на захад, быў за біскупа тут, у Навагародскай зямлі, чаго не хацеў прызнаваць за ім іншы Кірыла — з Галіцка-Валынскай зямлі, які найперш з волі князя Данілы лічыўся мітрапалітам усяе Русі, не маючы на гэта блаславення візантыйскага патрыярха. Тым не менш само жыццё ўжо змушала мець біскупства на Навагародскай зямлі. I ўслед за ўсімі ўсунуўся Расціслаў — здаецца, яшчэ больш патаўсцелы, як i заўсёды ў пышным уборы, з вялікімі чырвонымі плямінамі на сытых шчоках. Мабыць, перажываў, што князь столькі гаварыў сам-насам з Усяславам, а ix гэтулькі ж не дапускаў да сябе.

— Радцы,— прамовіў князь да сяброў малой Рады.— Як бачыце, я змушаны адысці ад штодзённых турбот i клопатаў. Але мы не можам пусціць усё на самацёк у нашай зямлі. Ды яшчэ ў такі няпросты час. Нядаўна мы паразважылі з Усяславам, што i як рабіць нам далей. Цяпер майце Усяслава не толькі як ваяводу, але як i пасадніка пры мне, яшчэ жывым. Яго слова — мая воля. Святы ойча, дай пацалаваць усім крыж, каб я на свае вочы яшчэ ўбачыў, што лепшыя навагародскія мужы верныя мне, прызнаюць уладу Усяслава, на плечы якога цяпер кладзецца вялікі цяжар i якому вы павінны памагаць.

Як ён заўважыў, верны яму невысокі, але плячысты Бялян застаўся спакойны, толькі пасвятлеў ягоны хмурнаваты твар; тонкі, яшчэ як след неаплечаны i па-юнацку прыгожы Васілёк молада ажно засвяціўся ад радасці; важкі стары хітры Звеніслаў лашдна ўсміхнуўся (ён быў з тым, на чыім баку была перавага); высокі i худаваты, з велічнай сівой барадою, самавіты Кірыла ў белым клабуку i чорнай апратды быў уважліва-непарушны (ён заўсёды сціплы, лагодны, праўдзіва-рэзкі), а вось у заплытых тлушчам вачах Расціслава ўсплыў з душы цяжкі цень. Расціслаў усміхнуўся, але разгублена, няшчыра, неяк яшчэ больш пацяжэў, але тут жа, адагнаўшы зайздрасць i скруху, апярэдзіў усіх i першы ступіў да біскупа, нахіляючыся да паднятага тым крыжа:

— Ва ісціну справядлівая i мудрая воля нашага слаўнага князя!

За ім пакляліся на крыжы i іншыя.

— Дзякуй, радцы,— прамовіў Ізяслаў.— Цяпер мне будзе спакайней на сэрцы. Усе можаце быць вольныя, займайцеся сваім, а ты, святы ойча, застанься. Мы складзем з табой маю грамату-запавет, што ты, калі будзе твая згода, асвеціш, будзеш хаваць у сябе i некалі аб'явіш на Вялікай Радзе, а то i на вечы...