Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Я чуў, што ты праз шмат гадоў зайшоў да яго i што, сапраўды, быў п'яны,— падаў голас Кірыла.— Што я магу сказаць? Толькі словамі Сіраха: «Віно карыснае для чалавечага жыцця, калі будзеш піць яго ўмеру».

— Я піў не ўмеру. Ды, лічу, Расціслаў загадзя падсыпаў у моцныя настойкі соннага парашку. Каб зваліць мяне з ног, пакласці на ложа з яго дачкой Дабраславай, паклікаць баяраў, цябе i паказаць усё гэта...

— I для чаго мог быць яго такі замысел? — па-зямному шчыра пацікавіўся Кірыла.— Каб асаромець цябе?

— Каб пачапіць мне на шыю сваю распусніцу i каб трымаць мяне ў сваіх руках, а гэта значыць, i ў руках галічан i валынцаў.

— Які бязбожнік! — абурыўся Кірыла.— Паганец! Напраўду, добра мудрыя людзі кажуць: не жывёліна ў статку каза, не звер сярод звяроў вожык, не рыба сярод рыбаў рак, не птушка сярод птушак кажан, не муж сярод мужоў, калі над ім жонка ўладарыць, не жонка сярод жонак, калі блудзіць з іншымі, не праца сярод работы — для жонкі даніну дастаўляць! Ведама: Расціслаў — папіхач у Раксаны...

— Я не ведаю, хто з ix вінаваты больш, а хто менш. Я не столькі скарджуся на прычыненую абразу, колькі дакараю сябе, ваша правялебнасць. Не павінен быў я ісці ў той дом, нічога не браць з багатага, але паганага стала.

— Грэх гэты ты хутка замоліш, сын мой, бо ён, гэты грэх, не такi ўжо вялікі.

— Затое, святы ойча, другі мой грэх большы.

— Я слухаю цябе, сын мой.

— Я спакусіў чыстую i высакародную душу...

— Патлумач, што тут i да чаго...— папрасіў Кірыла.

— Я спакусіў нязганеную, цнатлівую дзяўчыну, святы ойча...

— I хто ж не ўстояў перад такім спазорным мужчынам, як ты? Галіцка-валынекая альбо літоўская баярыня? Ці якая-небудзь маладая польская шляхцянка-бежанка?

— Не, ваша правялебнасць. Я абжаньчыніў сваю пакаёўку. Цішукову дачку, Любку.

— Угаварыў ці ўзяў сілаю?

— Угаварыў.

— Засумаваў па жанчыне, не стрымаў жывую яшчэ пажаднасць?

— Гэтак i не гэтак, ваша правялебнасць.

— Дык што хочаш ад мяне: пакаяцца i папрасіць дазволу выгнаць яе з твайго дому ці, як робяць некаторыя баяры, хуценька аддаць яе замуж за якога-небудзь дружынніка?

— Не. Любка да вялікай спадобы мне...

— Слоў няма: яна простая дзяўчына, але красой сваёй можа зацьміць многіх сваіх i чужаземных баярыняў ды князёўнаў. Але...

— Я шчыра i моцна кахаю яе, дык хачу жаніцца з ёю.

— Ты, баярын, ваявода-пасаднік, першы пасля князя навагародскі муж, жадаеш узяць замуж дачку нядаўняга смерда?— здзівіўся Кірыла.

— Жадаю i мару. Я ж — не стары яшчэ мужчына, а яна, як ты добра сказаў, маладая i красы незвычайнай... Хачу жаночай шчырасці, любові, дабрыні, цяпла, быць мужам i бацькам, шчаслівым сем'янінам, бо дагэтуль, сам ведаеш, такога я не зведаў.

— Я разумею цябе, Усяслаў,— уздыхнуў спавядальнік.— Золата плавіцца агнём, а чалавек — напасцямі. Пшаніца, добра змолатая, дае чысты хлеб, а чалавек у вялікім смутку дасягае розуму сталага, а то i мудрасці. Ты зведаў шмат напасцяў i смутку, стаў мудры. Сказана: не павінны напасці, смутак, горнасць быць заўсёды, бо як моль апратку есць, так скруха доўгая — чалавечае нутро, лепш сказаць сэрца i душу. Калі ж хто паможа чалавеку ў бядзе i горы, у суме, усцешыць, узрадуе, а то i ашчаслівіць, то як вадой сцюдзёнай напоіць яго ў спякотны дзень. Дык гэтая Любка ажывіла цябе пасля жалобы?

— Ажывіла, ваша правялебнасць. Спачатку думаў, што люблю яе, як дачку сваю. Ды нядаўна зразумеў: не, кахаю яе, як жанчыну, жадаю, як жонку.

— Усцешваеш i трывожыш заадно ты мяне, Усяслаў.

— Чаму, ваша правялебнасць? Што — я ўжо не маю права на жанчыну, на сям'ю?

— Маеш, як i кожны зямны, здаровы чалавек,— уздыхнуў Кірыла даволі працягла.— Але...

— Ты не можаш блаславіць нас i пашлюбаваць?— занепакоіўся ён.

— Не ўхваляць цябе, дружа мой, ні князь, ні Рада i баяры, а то i дружыны. Ты ж чуў толькі што, каго я называў тварй суджанай. Дык жа, павер, думаюць i іншыя, нават больш — захочуць, каб жаніцьбай сваёй ты, наш гонар i наша апірышча, падумаў не толькі пра сябе, але найперш пра ўсю Навагародскую зямлю. А для гэтага мала жаніцца з дачкой простага дружынніка...

— Ведаю. Усё ведаю, ваша правялебнасць,— сказаў Усяслаў усёй душой.— Але цяпер, сталы, буду непахісны: толькі Любка будзе маёй жонкай. Калі не законнай, царквой i Радай дазволенай, дык тайнай. Іншай жанчыны не будзе побач са мной на ложы! Ды Любка пачала ўжо насіць мае семя... Так што, ваша правялебнасць, накладзі на мяне суровую кару за тое, што ўзяў любае мне цела да шлюбу, але блаславі нас на наша шчасце.