Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Вось тут, Усяслаў,— Кірыла перапыніў яго думы i паказаў рукой на драўляныя скрыні,— наша золата, срэбра ў злітках i замежных манетах, бурштын, іншыя каштоўныя камяні, бранзалеты i пярсцёнкі тонкай работы. Усяго гэтага хопіць не толькі на задуманую табой мураваную вежу-браму, але i на большае, што можа спатрэбіцца Навагародскай зямлі. Дзе яно дастаецца i якімі сцежкамі-дарожкамі сюды трапляе, пра гэта ведае мала хто: князь i некалькі купцоў старэйшыны Богуша. Цяпер будзеш ведаць усё i ты. Але тут не ўвесь навагародскі скарб. Ёсць ён i ў Богуша ды ў яго купцоў, у старэйшыны залатнікоў Вежы, у гарадзенскага, ваўкавыескага, у слонімскага князёў, купцоў i залатнікоў. Ты, пасаднік, будзеш мусіць траціць нямала на патрэбы Навагародскай зямлі, але будзеш павінен i дбаць, каб вялікакняская казна не толькі не пусцела, a папаўнялася. А гэта значыць, што будзеш не толькі чэрпаць адсюль, але i браць ад тых, каго я толькі што назваў. Яны могуць крактаць, нават плакаць, што абяднелі, не могуць шмат даць нават на патрэбы ўсёй Навагародскай зямлі, але ты павінен будзеш быць цвёрдым i ўмець настояць ды прыціснуць тых, хто мусіць папаўняць казну, але хто намагаецца праз гэта весці сваю палітыку, нават князя спажываць для сваіх інтарэсаў...

— Ды не раз i не два бачыў, як прыходзілася князю Ізяславу збіраць на патрэбу ўсёй Навагародскай зямлі золата i срэбра, скуры, мёд ці валакно,— пахітаў галавой Усяслаў ды турботліва чэшучы пасівелую ўжо скронь.

— У адным з гэтых куфраў i грамата-наказ князя Ізяслава пра навагародскі пасад пасля яго смерці...— Зноў, як i на споведзі, нялёгка ўздыхнуў Кірыла.— Не выпадзе некалі паказаць гэта вечу мне — пакажаш ты... Так што велічыня тваёй улады, Усяслаў, ацяжарваецца яе бярэмем...

— Што праўда, то праўда,— уздыхнуў i ён.

— Хочаш — зірні на мноства зямнога багацця,— дазволіў Кірыла i, бачачы, што ён не прагне ўбачыць тое, што можа зварушыць у душы зайздрасць i хцівасць, сам падышоў да бліжэйшай, новай, яшчэ жаўтаватай ад свежасці i нацёртага воску скрыні, надняў яе паўкруглае века.

Ды Усяслаў не падышоў, не спакусіў ні вока, ні душу.

— Гэта металічная груда,— са скрухай прамовіў Кірыла,— дае хлеб, адзенне, віно, зброю, уладу. Але яна — i прычына аслепленай сквапнасці, многіх i вялікіх войнаў, гнюсных забойстваў, вельмі нізкага чалавечага падзення, хоць усё гэта рана-позна можа навекі быць пахавана пад зямлёю... Ды многія простыя i знатныя людзі, нават князі, цары i каралі дбаюць якраз пра гэта багацце, а не пра духоўнае i нябеснае... Што да цябе, дружа мой, дык я веру, што жывеш i будзеш жыць па запаведзі: «Галоўная патрэба для жыцця — вада i хлеб, i апратка, i дом, што прыкрывае нагасць... Будзь задаволены малым, як i вялікім».

— Ісцівая праўда ў гэтых словах, ваша правялебнасць,— сказаў Усяслаў, гэтым самым нібы даючы клятву не столькі аднаму з уладальнікаў таямніцы навагародскага скарбу, колькі вышэйшай духоўнай асобе, што ўведанае i ўбачанае сёння яго не спакусіць.

— Валодай усім гэтым, пасаднік, нашай зямлі на карысць, ды ўберажэ цябе Усявышні! — цяпер ужо велягорна прамовіў Кірыла i асяніў яго хросным знакам.

Усяслаў у адказ не проста перажагнаўся — ад усёй душы i веры, заадно ад цяжару i велічы задуманага асвяціўся на дабрамыснасць.

— Запішам сёння ў нашым, навагародскім, летапісе,— усміхнуўся Кірыла.— «С сего дня нача правити посадник Всеслав».

— Не трэба, святы ойча,— шчыра папрасіў ён.— Дзякуй Богу, быў i ёсць у нас Вялікім Гаспадаром князь 1зяслаў. Яму i заставацца на скрьщалях гісторыі. Я — яго i Бацькаўшчыны сваёй слуга.

4

Упершыню за апошні час Любка не падкрадвалася ўпотай, а адкрыта, годна, як i трэба жонцы, праўда, апусціўшы вочы, ішла ва Усяслававу спальню.

Перад дзвярыма яе i Усяслава блаславілі, пацалавалі Цішучыха, Марыля i Цішук, i вось пасля вясельнай святочнасці, мітусні, гуляў i забаў яны засталіся толькі ўдваіх, у ярка асветленым свечкамі пакоі.

— Вытрымала тлум-шум, краса ненаглядная? — Усяслаў прытуліў Любку, ужо не ў белай, a ў свецкай, сіняй шаўковай сукенцы, доўгавалосую, гуляючы, падёрся сваім даўгаватым носам аб яе роўненькі носік.

— Вытрымала, але не раз баялася: будзе амарока, дык асаромлюся перад людзьмі,— падаючыся да яго ўсім целам, радасна адказала яна.

— Значыць, цяжкая ўжо, дзіця носіш,— шчасліва, як самае дарагое для яго на свеце, пагладзіў яе па стройных, пакатых плячах.—Нашае з табой чада.

— Мабыць,— спакойна, без пякучага ўжо дзявочага сораму, звыкаючыся з ім, з мужам, прамовіла яна, таксама пяшчотна пагладзіла яго па спіне.— Не было гэты раз на кашулі...