Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Цішук-цесць з маладымі воямі, асочваючы шлях i ўзгоркава-спадзістае наваколле, падаваўся паперадзе, Усяслаў з Любкай ехалі ўслед, удваіх, а за імі, прыкрываючы тыл i абоз з харчам ды адзеннем, рухалася астатняя ахова. Калі пакінулі ажыўленыя дзядзінец, пасад, а пазней мінулі мелкую Валоўку каля Гарадзечна — былога горада, папярэдніка Навагародка, калыхаліся ў сёдлах моўчкі, сцішана i радасна любуючыся высокай блакітнай нябеснай просінню i плыткімі, зверху да рэзі ў вачах беленькімі, колеру чыстага снегу, a спаднізу шараватымі аблачынамі, якія кідалі, гналі цень па зямлі, ці захапляючыся ясным, хвілінамі вельмі яркім сонцам, ад якога пал оса святла бегла ўслед за ценем, вычэрнівала аранае поле, вызяленьвала азіміну, азалочвала бярозы i выбронзвала клёны каля вёсак.

Такая пагода была другі дзень. Перад гэтым, пасля вераснёўскай пары, неба было нізкае, шэра-цёмнае, цяжкое, з яго ліў i ліў дождж. Халаднеючы, ён астудзіў паветра, зямлю, напоўніў без меры рэчкі, лагчыны i разоры ды каляіны; гэтая мутная вада пачала траціць люстэркавую роўнядзь, сінела-змрачнела, то імчала да рэчачак ад націску плыні, то трымцела ад сцюдзёнага ветравею, то з мальбой пляскалася i пляскалася на бераг, нібы не хочучы спяшацца сплысці ў далёкі свет; лес ссырэў i ацяжэла застагнаў; пасля дождж i вецер заціхлі, дзень-два пабыло змаганне прыродных сіл, затым выяснілася, высыпалі ўночы зоркі на небе, з'явіўся месяц, ціскануў мароз, апёк, выжаўціў ці падрудзіў-падчырвоніў лісце на дрэвах, а ўслед за гэтым пыхнулі яснасць i цеплыня, абвяшчаючы пачатак сёлетняга бабскага лета — апошняй, развітальнай летняй ласкі, адмысловай красы звялай старой i маладой, ужо восеньскай зеляноты, грэючы душу прыемнымі ўспамінамі i наводзячы роздум пра блізкія змены ў прыродзе, а можа, i ў жыцці.

Час ад часу Усяслаў паварочваў галаву i радасна пазіраў на маладую спадарожніцу — Любка, здаецца, гэтай часінай таксама ззяла зямным сонейкам. У светла-рудаватай хусціне, з-пад якой высвечваўся залатымі завітушкамі край паўкруглага чырвонага аксамітнага каптура, у сінім карзне i чырвоных боціках, яна месцілася на сядле жвавай гнядой кабылкі смела i стройна: з маленства разам з братаMi ведалася з коньмі. Амаль тут жа адчуваючы ягоны захоплены позірк, таксама паварочвала голаў — вочы, увесь яе свежанькі, без маршчынак твар зіхацелі, а на поўненькіх вуснах блукала шчаслівая ўсмешка. Мабыць, ад уцехі, што ён, жадаючы не проста ўзаконіць сваю блізкасць з ёю, добра адчуў яе настрой, захаваў звычаі, яе дзявочы гонар — адным словам, быў нібы хлопец перад дзяўчынай: прыходзіў з Бялянам сватацца, заручацца i змаўляцца, падахвоціў, каб у яе бацькоўскім доме была зборная субота ці дзявочы вечар, весела, з бомкамі на дугах прыязджаў па яе з вясельнай дружынаю, сядзеў за сталом, шлюбаваўся, урачыста вёз дадому, дзе па яго просьбе Марыля сустракала ix за маці, а пасля дазволіў пышнае вяселле, нікому, ні знатнаму, ні чэлядзі, не шкадуючы хлеба, мяса i медавухі. Канечне, каб ён дбаў толькі пра сябе, ён ніколі не згадзіўся б на такія шыкоўнасць, тлум i шум, але, палічыў, усё гэта трэба найперш для Любкі, каб ёй усё запомнится назаўсёды, каб яна потым ужо, сталая, не ўспамінала сваё замужжа з сорамам i з дакорам. Цяпер вось яна пазірала яму ў вочы аддана i радасна, поклічна вабячы яго выспеленымі вуснамі. Ды ён пасаромеўся на людзях выяўляць сваю пяшчоту, дык не прыхіліў i не пацалаваў.

— Табе добра? — усміхнуўся толькі.

— Добра,— усміхнулася i яна.

— Хораша вакол? Хораша i на душы?

— Хораша. Цяпер — залатая восень.

— Можа, i залатая. Найперш для мяне.

— I для мяне. Аж не верыцца, што хутка Зюзя нагоніць зіму,— прамовіла, зірнула ўгору, агаляючы прыгожую даўгаватую шыю.— I дзе ён, лысы, барадаты, у расхрыстаным кажусе, босы дзед, хаваецца? Адкуль бярэ холад, снег? Няўжо там, у далёкай высі, лядоўня?

— Ты, як i старая Марыля, шчыра верыш, што ёсць Зюзя, Баба-Яга, Багнік, Балотнік, Ваўкалак, Дамавік, Лясун, Змей, Ярыла?

— Веру,— апусціла галаву.

— Але ж ты — хрысціянка,— без ніякага дакору, наадварот, з павагай у душы сказаў ён,— дык павінна прызнаваць толькі аднаго Бога, Творцу i Усявышняга.

— Павінна,— уздыхнула.— Але ўсе простыя людзі вераць старым багам, дык i я веру, баюся пакрыўдзіць ix. Памалюся катораму з ix — той мне i памагае.

— Каму ты малілася найбольш?

— Дзявоі ці, як яшчэ кажуць, Лялі.

— А цяпер каму будзеш пакланяцца?

— Цёці — багіні лета, замужняй кабеце.

— Ніякая ты яшчэ не хрысціянка, жывеш па законах старой веры,— прамовіў ён.— Але цяпер ды пры чужых, надта пры крыжацкіх ганцах, паслах i купцах, не гавары пра гэта. Яны лічаць нас язычнікамі, хочуць паваяваць нас мячамі, каб потым зрабіць нас «сапраўднымі хрысціянамі», гэта значыць быць над намі, сваім статкам, пастухамі.