Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Я, мабыць, у душы не змянюся ніколі...

— Не мяняйся, але, кажу ж, не ўсім гавары пра сваё запаветнае.

— Як гэта нядобра, што трэба таіцца, хітраваць. Колькі зла ад гэтага.

— Такі ўжо свет гэты, Любка,— уздыхнуў ён.— Даўно ўжо, яшчэ ад нашых прабацькоў, Адама i Евы, Праўда і Дабро, мана i зло крочаць па ім побач. Бог, Творца i Усявышні, сочыць за першым, a грэшнік-ангел, злы дух, д'ябал, творыць другое, насупраць. Але каб д'ябал не меў лішняй волі, яго пасадзілі на ланцуг. Чым мы больш грашым, тым больш той ланцуг даўжэе...

Любка змаўчала, а ён, сказаўшы такое, чаму вучылі яго бацькі i што ў маладыя гады ўзяў на шчырую веру, падумаў, што i ён, мабыць, верным хрысціянінам не стаў: з гадамi задумаўся i ў многім засумняваўся. Вось лічыцца, што вяршыня чалавечых мары i шчасця — рай, той, нябесны, дзе некалі, да грэхападзення, жылі Адам i Ева. Для таго каб трапіць туды пасля смерці, трэба тут, на зямлі, не тольKi працаваць, быць шчырым i сумленным, але i цярпець усё, каяцца за свае грахі i адкупліваць ix заўзятымі малітвамі, быць да ўсіх міласэрным, нават да сваіх уладароў i ворагаў.

Ды сам Бог не быў цярпімы i ва ўсім анельскі: ён няшчадна ды люта шпурнуў ангела-іншадумца з неба ў апраметную, а Еву i Адама, што пазналіся плоцямі, адчулі яе боль, любаярлівасць, насалоду i ў гэтым далі новае жыццё, свой працяг, завялі род чалавечы, выгнаў з раю. Канечне, з Евінымі i Адамавымі дзецьмі, нашчадкамі заявіліся чалавечыя велічныя справы i мітусня, радасць i смутак, каханне i нянавісць, узаемапомач i зайздрасць, хцівасць, нават братазабойства, пайшлі плямёны i народы белыя, жоўтыя i чорныя, просталюдзіны i паны, тайныя замыслы i змовы, мір i вайна, урэшце выйшла безліч чалавечых ахвяр i пакут, ды што было б, каб на ўсім вялікім свеце жылі толькі двое, Адам i Ева? Каб не было тваіх прадзедаў??? Бацькоў??? Цябе??? Тваіх дзяцей i ўнукаў??? Ці, скажам, каб ты, мужчына, не зведаў, не спазнаў жаночай акругласці, гібкасці ліній, лебядзінай белізны i свежасці, што, мабыць, не столькі ад праху, a колькі ад усяго зямнога, жывога — можа, ад жыватворнага дзённага i заварожлівага начнога святла, ад гонкай, a ўверсе кучомістай бронзаствольнай сасны, высокай, густой i востраверхай, зелянюткай елкі ці беластволай бярозы, што чамусьці вельмі захапляе альбо нясе лёгкі, асвяжальны смутак, ад розных кветак, рыб ці той жа лані??? А жаночая сарамлівая, хітраватая, тамлівая або іскравая злосная ўсмешка-ўспышка, яе смутак i плач, гулі ды прывярэдлівасць, яе замілаванне сваім дзіцем ці яе выгляд, калі яна, на.томленая i шчаслівая, спачывае??? А як жанчына, што кахае, падае ееііі згаладаламу на цяжкай працы мужу альбо як чакае яго з далёкага небяснечнага паходу, а пасля радасна бяжыць яму насустрач i прытуляецца, пяючы яму песню целам!!!

Дык што было б без ніякага грэху???

Ён не раз прызнаваўся на споведзях пра гэта айцу Кірылу, той не дакараў, хітаў толькі галавой: «I ты, ваявода, найперш чалавек, з цела i духу, i ты бражыш ды бунтуеш», тлумачыў усё гэта па-свойму, заклікаў каяцца i маліцца. З Любкай, канечне, пра гэта не пагаворыш: нашто муціць яе чыстую душу? Як сказаць ёй, маладой, але ўжо цяжаркай, што каханне, уцехі — гэта найперш грэх, што аддаляе ад Бога? Як жа ёй, незагартаванай яшчэ, жыць далей, у што верыць? Як ёй адкупляцца? А цалкам можна адкупіцца ад усіх грахоў толькі тым, што ўсё, што нарадзіла жанчына, павінна памерці! Але амаль усе жанчыны ўжо не толькі табе, але i самому Яму вочы выдзеруць, калі ты замахнешея на тое, што яна нарадзіла ў любові i з болем!!! Значыць, i яны адагнаныя ад Бога??? Але ж царква бласлаўляе шлюб! Значыць, яна бласлаўляе i пэўны грэх! У імя сям'і, дзяцей, роду чалавечага, але i ў імя новага грэху! Вось i ў табе — Праўда i мана, Дабро i зло, Бог i д'ябал ды іхняя непрымірымая спрэчхса пра цела i душу, варожасць!!!

Праўда, каталіцкія святары глумяць сваю плоць, не жэняцца, як жывуць нежанатымі i крыжакі-рыцары, нібы бязгрэшныя перад Богам, але тое, што i як апошнія рабілі ў крыжовых паходах i цяпер робяць тут найперш змовамі, мячом i ядам, гэта — ніякая не святасць. Хоць многія цяперашнія святы я был i вялікія грэшнікі: яны, бачыце, пазналі сілу грэху I перамаглі яе, а шчырасць, цнота ва ўсім — мана, бо яна няведанне.

Дык што з усяго гэтага — будучи клік на Вялікі суд, узнагарода там праведнікам, a ўсім астатнім — вечнае пекла, якога ім, не па сваей вол i народжаным, хапала I тут, на зямлі? Што — сапраўды, адновіцца адзін пастыр, на ўвесь дабрадзейны статак i не будзе болей ніякіх спакусаў???

Калі пра гэта (i пра многае яшчэ іншае) добра паразважыць, дык няма ніякага дзіва ў тым, што ёсць нямала рознай ерасі, нават богаадступніцтва, што i царква, i касцёл не даюць, каб усе чыталі Біблію ды яшчэ на сваей, добразразумелай мове, змушаюць: вер, што мы кажам, i ўсё, будзеш праведны, заслужыш рай пасля адыходу ў іншы свет. Для сябе ён, Усяслаў, з усяго гэтага вывеў адно: жыві па дзесяці запаведзях, дзе ясна i мудра сказана, як трэба паводзіцца тут, на зямлі. Але хто, паклаўшы руку на сэрца, можа заявіць, што заўсёды i ўсюды спаўняе ix? I ці можна ix чалавеку споўніць?