Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

З клуба ішлі па цёмнай вуліцы спачатку ў гаманкім гурце, а потым удваіх моўчкі.

— Янік,— першая падала голас Леаніла,— ты не павінен больш да нас прыходзіць...

Я ад такой нечаканасці ажно анямеў: што — я яе пакрыўдзіў? Але ж яна першая схапіла мяне за руку, а пасля лашчыла яе!

— Чуеш?

— Чую,— ледзь чутна адказаў я.

— Ты хочаш ведаць, чаму я такое гавару?

— Хачу.

— Учора ўвечар свякроў шаптала свёкру на вуха, што ты не ходзіш ні да адной дзяўчыны ў вёсцы, што мы, абое маладыя i паглядныя, падоўгу бываем адны...

— Няўжо яны кепска думаюць пра нас? — i здзівіўся, i пыхнуў маладым сорамам я.

— Бачыш, усякае пачынаюць думаць... Скажы,— здаецца папрасіла Леаніла,— a ў Мінску ты маеш дзяўчыну?

— Не.

— Калі ласка, скажы праўду.

— Праўда, я яшчэ ні з кім не падружыўся.

— Хіба няма прыгожых студэнтак, гараджанак?

— Ёсць, але я яшчэ нікога не выбраў.

— А мяне ты хочаш бачыць?

Я змаўчаў.

— Прашу, адкажы.

— Хачу,— з хваляваннем прызнаўся я.

— Як сябраву жонку ці найперш як маладую жанчыну?

Яна, не чуючы май го адказу, зноў запытала, ужо нібы са скрухаю:

— Ты не хочаш пагаварыць са мной шчыра?

Я мог запытаць, а на што нам гэтая шчырасць, але не змог вымавіць такое.

— Ты мне верыш?

— Веру.

— Дык чаму тады замаўкаеш, ясна не адказваеш пра тое, пра што я пытаю? — Леаніла зноў i зноў была смялейшая за мяне.

«Не магу,— было ў мяне на языку, але так з яго i не сарвалася,— бо мне трэба нават на страх самому сабе прызнацца: «Я цябе кахаю», «Я цябе хачу». Але як такое сказаць, калі на гэта не маю ніякага права! Нават больш — гэта будзе маім ударам Уладзю ў спіну!»

— Усё ж адкажы,— зноў папрасіла яна,— ты хочаш бачыцца са мною?

— Хачу.

— Сам-насам?

— I сам-насам.

— I я хачу,— прамовіла i вось цяпер, здаецца, яе голас уздрыгнуў.— Нам, Янік, трэба пагаварыць. Пра таемнае. Пра тое, пра што ніхто не павінен ведаць, што павінна быць вядомае толькі табе i мне... Цяпер мы не можам запыніцца ці збочыць куды. У вёсцы i ў ночы не толькі вокны, але i сцены ўсё бачаць. Выйдзі заўтра, як сцямнее, i чакай мяне за вашым гумном. Добра?

— Добра.

— Ну, а цяпер спакойнай табе ночы,— прамовіла ўжо спакойна.— Не думай толькі пра мяне дрэнна, бо я думаю пра цябе добра.

Каля нашых варот Леаніла злавіла, на міг паціснула маю руку i шпарка закрочыла да сваёй сядзібы.

Зразумела, ніякай спакойнай ночы тады для мяне не было. Дзе там! У галаве, здаецца, ажно віравала: што хоча пачуць ад мяне i сама сказаць Леаніла? Што яна не кахае Уладзю, але, спакушаная, вымушана была ісці за яго замуж? I што? Пакахала мяне? Калі так, дык што мне, Уладзеваму сябру, рабіць? Не зважаць на гэта, зажыць з Леанілаю? Але як яна можа жадаць гэтага? Каб было ўсё ўпотай? Ці яна, можа, хоча, каб я яе ўзяў замуж? Але ж я — яшчэ студэнт-першакурснік...

Я так i не звёў у тую ноч вачэй, пакутуючы пра тое, што для мяне «трэба» ці «нельга», «непрыстойна», a назаўтра, нядзельнай раніцаю, нічога не прыдумаў лепшага, як на здзіўленне бацькам хуценька сабраць сумку i марсянуць на першы аўтобус, каб уцячы ад няпростай размовы (i не толькі ад яе) з Леанілаю i каб ужо доўга не прыязджаць дадому.. Не, супакаення мне не было і ў студэнцкай мітусні: пякла прыкрасць, што я ўсё ж маладушлівы, а то i падманшчык, магу штосьці дакляраваць блізкаму чалавеку i парушыць сваё слова. Збаяўся нават паслухаць Леанілу: яна, можа, шчыра верыць якраз мне, іменна са мною хацела пагаварыць пра тое, што ёй баліць, пра тое-сёе параіцца. Можа, ёй трэба не тое, пра што ўспламянілася мае хлапечае ўяўленне, чаго патаемна, баючыся сам сябе, хачу ад яе я? Заадно хваляванне, самадакор пабольшылі смутак, Прагу кахання i пазнання жанчыны. Прызнаюся, якраз ад той буры ў душы я тады напісаў першае сваё апавяданне «Дзе ты, мая Гражына?», што надрукавалі ў нашай факультэцкай насценнай газеце i што прынесла мне славу «пісьменніка» ад адных i выклікала ўхмылкі, здзечыкі іншых.

Дадому наведаўся я толькі праз месяцы тры, калі бацькі не раз i не два прысылалі мне занепакоеныя лісты, а затым пазванілі ў дэканат з трывогаю, што здарылася з іхнім сынам, ці жывы хоць ён, за што, за няўвагу да бацькоў, мяне добра адчытаў наш дэкан, павучаючы, што я, калі думаю стаць пісьменнікам, павінен найперш любіць родны дом. Калі я, вінаваты цюцька, заявіўся дахаты, дык да Емельяновічаў не пайшоў, увогуле з дому амаль не выходзіў, але з Леанілай сустрэчы ўсё роўна не змог пазбегчы. Калі з поўнай сумкаю выйшаў праз некалькі дзён падавацца на аўтобусны прыпынак, дык амаль нос у нос сутыкнуўся з ёю — яна ў адной руцэ несла загорнутае дзіця, у другой — валізу. Мусіў павітацца, узяць з яе рук цяжар i разам ісці адной дарогаю. I без запытання было ясна: калі свёкар i свякроў Леанілу не праводзілі, значыць, яны пасварыліся, i нявестка пакідае ix, едзе да сваіх бацькоў.