Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Чуючы, што такое касцёл, ксёндз, я, калі не сцінаўся, дык напружваўся, з хваляваннем, а то i са страхам мінаў жалезную брамку, заходзіў у храм, дзе спачатку былі толькі шэрыя сцены i раскрыжаваны, з апушчанай галавою i жалобна-велічны Езус Хрыстус, цалаваў пальцы яго ног, пасля ўкленчваў перад дзвярыма, жагнаўся i заходзіў усярэдзіну, дзе адбіралі вочы яркія карціны, статуі, a ў святочныя дні i люстры i дзе ажно кружыла галаву ад высознага купал у,, дзе, здаецца, было ўжо неба i там недзе строга назіраў за табой Ён, што кіруе ўсім светам. Дзіўна быў увабраны ксёндз, які то чараваў за алтаром, то, жагнаючыся раз за разам i паварочваючыся то сюды, то туды, штосьці гаварыў на малазразумелай польскай ці зусім незразумелай, як казала маці, на лацінскай мове, i зусім нечакана на ўвесь запоўнены людзьмі храм разліваўся арган. Незвычайныя то былі гукі: ад ix, здавалася, недзе высока грыміць грозны гром, што набліжаецца ці аддаляецца, ад ix услед за громам плыла, зачароўвала мяккая, нябесная, нават райская мелодыя, што хораша ўзвышала душу... Каб першы раз паспавядацца i прычасціцца, я не адзін тыдзень вучыў з маці катэхізіс i пацеры. Мы абое перажывалі, каб не асаромецца перад ксяндзом, адказаць на ўсё, пра што ён запытае; я, бадай, ні ў чым не заблытаўся, на ўсё выстракатаў завучаным, дык дамоў вяртаўся шчаслівы: i экзамен вытрымаў, i іду вось упершыню ў новенькіх сандаліках, шкарпэтачках, у кароткіх портачках i беленысай кашульцы, ажно гордыя дзераўнянды пазіраюць на мяне i на маю невысокую, але зграбную i прыгожую чарнявую мамусю з захапленнем;

нецярплівае чаканне хрэсьбін альбо чыйгосьці вяселля на хутары. Так хацелася ўсё-усё — сваты, змовіны i запоіны, дзявочнік, вясельны картэж, дзе ўпрыгожаныя коні, дугі, хораша ўвабраныя людзі, паводзіны сватоў i маладых, жарты, гульні i танцы — бачыць на свае вочы i чуць на свае вушы. Не ўсім хлопцам i дзяўчатам, маладым мужчынам i кабетам падабалася, што мы, дзеці, такія на ўсё зыркія i чуйныя, што пасля будзем расказваць пра ўсё ўбачанае i пачутае дома, але... A калі нам траплялі цукеркі, кавалак пірага, дык шчасцю нашаму не было межаў! Альбо, наадварот — хвіліны смутку, жалобы i велічнай урачыстасці, калі хтосьці паміраў, ляжаў у хаце ў чорнай з белым прасцірадлам труне хораша ўвабраны, але ўжо зусім не падобны на ранейшага сваёй жаўцізною, запалымі вачыма i выцягнутым носам, калі яго адспеўвалі, плакалі па ім, а пасля, паклаўшы труну на калёсы з лапкамі елак, везлі да магілы ў Налібакі, ціха рухаючыся жалобнай працэсіяй пагонкай, а затым Янковічамі, а там, каля глыбокай яміны з горкамі жоўтага пяску абапал яе, родныя апошні раз развітваліся з нябожчыкам, забівалі вечка, i чалавек назаўсёды знікаў. Толькі пасля ўсе нямала яшчэ ўспаміналі, як ён паміраў, што каму сказаў перад смерцю, а па ёй, лёгкай альбо цяжкой, меркавалі, як Бог прымаў чалавека;

незвычайны пах купленых мне не толькі адзення i абутку, але i буквара, сшыткаў, алоўкаў. Хваляванне, а то i нейкі нечаканы страх, як перад усім новым, за дзень да таго, як трэба было ісці ў першы клас. Было адчуванне, нібы штосьці ў мяне ўжо закончылася, пачынаецца новае жыццё, але якім яно будзе, не ведаў;

мая першая, дзіцячая, закаханасць. Не, не ў аднакласніцу альбо старэйшую вучаніцу. У нашу маладзенькую i вельмі прыгожую настаўніцу. I мая першая, дзіцячая, рэўнасць, калі я ^днойчы выпадкова, знянацку ўскочыўшы ў настаўніцкую, згледзеў, як яе там туліў муж...

Смутак, маркота былі ў мяне ў маленстве тады, калі мяне за што-небудзь каралі, ці калі я, не могучы зімой выйсці на двор, сядзеў каля акна на коленцах на лаве i пазіраў у яго — з чыстымі шклінамі ці праз прадзьмуханае, вылізанае языком празрыстае колца сярод замаразі, намагаючыся ўбачыць, адчуць, што цяпер робіцца-дзеецца ў Янковічах, у Дзераўной, у вялікім свеце, дзе, канечне ж, не ўсе так сіднем сядзяць у хаце, як я. Адзін пакой, то з долу — на печ, то з печы — на дол, вось i ўвесь мой прастор! Але тыя сум i маркота былі не нудныя i не адчайныя, у ix была свая вабнасць, нават, калі хочаце, паэзія.

Ярка помню: аднойчы дзядзька Антон ці не ў першы год калгасаў у нашых мясцінах, а гэта значыць, на пачатку пяцідзесятых гадоў, ідучы з канюшні, дзе быў конюхам, зайшоў па дарозе дадому да нас i, бачачы мяне, яшчэ малога, каля акна, спачатку падміргнуў, увесь засвяціўся на чырвоным ад марозу твары, пастукаў костачкай пальца па шыбіне, а пасля, Хоць i чуў я глухавата праз шкло, заваражыў радкамі: