Сяргей Грахоўскі - Выбраныя творы ў двух тамах. Том ІІ

— Французы п'юць віны з дзяцінства і кожны дзень, а пасля «Сталічнай» аўтобус пабяжыць яшчэ хутчэй. От пабачыце. Дарога вольная: Францыя бастуе.

На разыходзіны мы заспявалі «Бывайце здаровы». Спявалі хто на якой мове ведаў, патрапляючы ў мелодыю, імправізуючы нешта сваё, падцягвалі і французы. Гаспадар, стоячы за буфетам, спрабаваў дырыжыраваць.

Развітваліся горача і шчыра. Запісвалі адрасы (але так, вядома, ніхто нікому і не напісаў), абдымалі шыракаплечых гарбароў, цалавалі шурпатыя рукі пасівелых работніц. Яны вярталіся дамоў, а нам трэба было спяшацца на цеплаход. Ён быў нашым гасцінным, утульным і вельмі сваім домам. Аўтобус сапраўды ішоў весялей і жвавей: Ралан неяк бесклапотна круціў баранку і напяваў эстрадныя песенькі. За акном была цёмная вільготная ноч. Сяргей Пятровіч сядзеў наперадзе, згорблены, прыцішаны і сумны. Потым павярнуўся і папрасіў:

— Давайце паспяваем на развітанне.

Усе заварушыліся. «Кацюшу», «Прощай, любимый город» — падзяліліся жаданні і густы.

— А «Картошку» вы ведаеце? — спытаў Сяргей Пятровіч і ціха, трошкі шапялявячы, заспяваў. Мы падхапілі даўнюю піянерскую песню. Успомніліся колішнія паходы, вогнішчы над туманнаю рэчкаю, сябры тае далёкай пары. А што яна напомніла Сяргею Пятровічу, пра што ён думае цяпер?

Калі пераспявалі ледзь не ўсе папулярныя песні, пачалі інтэрнацыянальны канцэрт: літоўцы зацягнулі сваю меладычную дайну, неўзабаве ім падпяваў увесь аўтобус, гучала наша «А ў полі вярба». Песня змяняла песню.

Рэдкія сустрэчныя машыны сляпілі вочы і на хвіліну асвятлялі твары суседзяў. Сяргей Пятровіч сядзеў моўчкі, толькі паблісквалі акуляры і часам мільгаў профіль яго сухога твару.

Нібы вялізнае вогнішча, праплыў у тумане заліты агнямі Руан. Нехта спытаў, ці ёсць тут помнік Жанне д'Арк. Заўсёды чуйны да кожнага пытання Сяргей Пятровіч маўчаў. Я нахіліўся да яго. Вочы былі заплюшчаны, тонкія жылаватыя рукі абхапілі вострае калена, а па глыбокіх маршчынах на твары цяклі слёзы, ён іх толькі расцёр і павярнуўся да мяне.

— Прабачце, не вытрываў. Так заўсёды, як пачую нават самую вясёлую нашу песню,— ён падкрэсліў нашу і, памаўчаўшы, дадаў: — Каб вы толькі ведалі, як мне пуста і адзінока ў гэтым вялізным горадзе. Як у лесе. Адзін, зусім адзін. А ўспомню радзіму, уся душа баліць, крычаць хочацца. Чым далей, тым вастрэй боль. Мабыць, настальгія...

— А вы б вярнуліся...— асцярожна параіў я.

— Рад бы... Бачыце, жонка ў мяне дванаццаты год паралізаваная. Куды мне з ёю? Радні не засталося...— Памаўчаў.— А паміраць усё ж прыеду дадому.

— Што вы, Сяргей Пятровіч, не паміраць, жыць прыязджайце. Вы ж ведаеце, як у нас цяпер.

— Калі вы на дарозе дзе-небудзь убачыце маленькага сівога чалавека з чамаданчыкам, на ўсякі выпадак прыпыніцеся, магчыма, гэта буду я. Можа і дапамога ваша спатрэбіцца.— Ён горка ўсміхнуўся.— Прыеду, абавязкова прыеду, і назаўсёды.

У Гаўры на прычале ўжо ішла пагрузка. Каля трапа, залітага ўрачыстай ілюмінацыяй нашага цеплахода, станавіліся ў чаргу турысты. У цёмным небе трапятаў ярка-чырвоны сцяг.

— Чаму так рана адплываем? — здзівіліся мы.

— Здымаемся на дзве гадзіны раней,— растлумачыў адзін з нашых матросаў,— французскі лоцман павінен баставаць. Таму і спяшаемся.

На развітанне мы абняліся з Сяргеем Пятровічам, і я завязаў яму свой, слуцкай работы, гальштук.

— Прабачце, што нічога вартага няма пад рукамі,— ён мне даў карту Нармандыі з адзначаным нашым маршрутам і маленькую лістоўку з надпісам «17 МАІ». Такі лісток Ралан ужо наляпіў на кузаў свайго аўтобуса.

Калі адшвартаваліся, мы яшчэ доўга глядзелі на апусцелы прычал. На ім стаяў адзіны маленькі чалавек з паднятаю рукою.

Дакументальная аповесць

1...

За вокнамі — чорная волкая ноч: ні агеньчыка, ні знічкі.

Вагон гайдаўся і тузаўся на стыках. Цягнік ледзьве поўз у цемрадзь. Можна заскочыць да стрэлачніка, напіцца вады і зноў вярнуцца на сваё месца.

Як ішоў той цягнік, чым дыхаў — ніхто не ведаў, але ішоў, часам спыняўся, пыхкаў, лапатаў параю і ўсё ж поўз, марудна, няўпэўнена, вобмацкам, як сляпы. У закураных ліхтарах моргалі і дагаралі свечкі. Ніхто ў цягніку не спаў. Нават тых, каму ўдалося ўшчаміцца на верхнія паліцы, не браў сон. Хто цяжка ўздыхаў, а хто разважаў уголас:

— От бальшавікі кажуць: зямля — мужыку, фабрыкі — масцеравым. Так то яно так. А як узяць тую зямельку, калі яна панская. Заарэш, толькі сілу стопчаш ды насенне перавядзеш.