Сяргей Грахоўскі - Выбраныя творы ў двух тамах. Том ІІ

— Вера,— адказаў Далініч,— і неадольная прага дажыць да сённяшняга дня, вярнуцца на радзіму і адкрыта паглядзець у вочы людзям, якія ведалі мяне з маленства. А цяпер хочацца жыць не абы-як, а так, каб нешта зрабіць добрае, чаго не мог зрабіць у тыя марна страчаныя гады. Час жа іншы, і людзі думаюць інакш, шчырасці і адкрытасці больш, дыхаецца лягчэй, відно намнога далей,— Андрэй нават збянтэжыўся ад свайго пафасу.

— Так, так,— прамармытаў Быліновіч.— Памятаю, калі тут дачуліся пра ваша няшчасце, колькі плётак хадзіла. І шпіён, казалі, і трацкіст, і нацыяналіст. Чаго толькі не плялі. Многія дзівіліся: «Такі спакойны і разважлівы хлопец, камсамолец, студэнт — і на табе. Значыць, хітра маскіраваўся». А быў тут такі нягоднік, па прозвішчу Касоўскі, следчым працаваў...

— Фама? — усхапіўся Андрэй.

— Здаецца, Фама. Але ён сабе змяніў імя на больш мілагучнае. Феліксам назваўся. Хацеў святое імя апаганіць. А вы хіба яго ведаеце?

— А як жа, да сёмага класа вучыліся разам.

— Дык гэты Фама на камсамольскім сходзе, калі выключылі Браніславу Аляксандраўну за сувязь з вамі, казаў, што Далініч і тут хацеў арганізаваць контррэвалюцыйнае падполле, што збіраў студэнтаў у гэтага... як яго? Ну, сляпы такі быў, на канцы каля могілак жылі...

— Зяма Чэрнін,— падказаў Андрэй. Сэрца яго калацілася, вушы гарэлі, але ён не адважваўся перапыняць доктара.

— Так, так, Зяма. І яго, небараку, цягалі. Ён дзён пяць са мною ў адной камеры сядзеў. Але, мабыць, нічога з яго не выбілі, ды і марокі многа было са сляпым — выпусцілі.

— Дык і вы там былі? — здзівіўся Андрэй.

— А як жа. Хіба ж магла без мяне абысціся такая кампанія? Месяцаў восем прамарылі і выгналі.

— Ну а вас за што?

— За тое, за што і ўсіх. Са мною быў наогул анекдатычны выпадак, хоць і мог кончыцца трагічна. Вы ж, мабыць, помніце, як адразу пасля рэвалюцыі ўсе захапляліся спектаклямі? Ігр.аў і я. У Дваццаць другім і дваццаць трэцім годзе служыў я ўрачом у Самарскай кавалерыйскай дывізіі. Ставілі мы нейкую п'есу, не то «Апошні дзень залатога арла», не то «Пад залатым арлом», ну і, вядома, стралялі ад першага да апошняга акта. Мне давялося іграць царскага палкоўніка, а наш капцінармус пастараўся і адкапаў на нейкім складзе ўсю палкоўніцкую амуніцыю, вусы з авечай шэрсці прыклеілі, крыжоў з кансервавых бляшанак начаплялі і ездзілі з гэтай п'есай з палка ў полк. А пасля ўзялі ды здуру ў поўнай форме сфатаграфаваліся.

Колькі я ў тыя гады пагубляў усяго, а картачка гэтая, як на тое ліха, засталася. Вось за яе я восем месяцаў і парыўся, даводзіў, што не «вярблюд». А ваш былы аднакласнічак скрутачкам з газеты лясь мяне па патыліцы, а пасля вадою адлівае і рагоча: «Далікатны ж вы, палкоўнік Быліновіч, што ад газеткі падаеце. А можа і зусім не Быліновіч, а?» І зноў усё пачыналася спачатку. А ён, нягоднік, у газету гумавую палку загортваў. Ды што вам расказваць, вы болей за мяне бачылі і ведаеце. А ў вайну гэты самы Фама немцам прадаўся, паліцаем служыў, у крыві — па самыя вушы. Гэта доўгая і цяжкая гісторыя. Давайце лепш вып'ем чаю, а тады і пагаворым. Прабачце.

Ён хуценька знік за дзвярыма.

Андрэй, ашчарэпіўшы рукамі схіленую галаву, моўчкі, нерухома сядзеў на старамоднай плюшавай канапцы і думаў. Яму хацелася адразу, як толькі вернецца доктар, спытаць пра Броню, але рабілася страшна пачуць адказ, таму адцягваў яго як прысуд. Ён разумеў, што з Броняй яны даўно чужыя, што ўсё толькі ў мінулым, але хацелася, каб яна жыла і была шчасліваю.

У пакой увайшла сівенькая, але зграбная сястра Аляксандра Сцяпанавіча. Андрэй устаў і пакланіўся. Яна падала яму маленькую, яшчэ моцную руку:

— Рада за вас. Саша, частуй маладога чалавека.— Яна паставіла нікеліраваны чайнік, шклянкі, сподачак з варэннем і нячутна выйшла з пакоя. Доктар пачаў наліваць чай.

— Канечне, у такіх выпадках добрыя людзі выпілі б па чарчыне, але...— ён прафесіянальным жэстам пастукаў каля сэрца,— катэгарычна забаронена. Ды і вам не раю. Традыцыя традыцыяй, а вам, асабліва цяпер, трэба берагчыся. Жыццё пачынаеце нанава, ды якое жыццё!

Андрэй адпіў глыток і ўтаропіўся ў Аляксандра Сцяпанавіча, нібы прасіў і пытаўся: «Не мучце, што далей?»

Доктар зразумеў гэты погляд, спакойна памяшаў лыжачкай у шклянцы, штосьці прыпамінаючы ці падбіраючы неабходнае слова.

— Вы мяне прабачце, Аляксандр Сцяпанавіч, але раз я ўварваўся да вас, дык мушу сказаць, што з таго дня, як са мною здарылася няшчасце, і аж па сённяшні дзень нічога не ведаю, як тут жылі, як склаўся лёс маіх добрых знаёмых. Пісем я пасылаць не мог і сам не атрымліваў. Малодшая сястра яшчэ да вайны выехала ва Уфу і толькі цяпер адважылася паведаміць мне, што бацька загінуў і хата згарэла ў часе бамбёжкі. Так што я нічога і ні пра кога не ведаю. Усё мне будзе цікава і нова.