Аляксей Карпюк - Свежая рыба

Прыстаў я да дзядзькі з просьбай. Ён расказаў пра намер пляменніка бацькам, і ўсе мае старанні скончыліся сямейным скандалам.

9

У Польшчы мелася нешта здарыцца.

Забаставалі рабочыя фабрыкі гумовых вырабаў «Сэмперыт» у Кракаве. Іх з кулямётаў расстраляла паліцыя. Праз два дні ў Кракаў хлынулі сяляне. На пахаванне ахвяр выйшлі сто тысяч чалавек. Нават да труны Пілсудскага не прыходзіла столькі.

Усе чакалі грандыёзнага выбуху, але хітрая паліцыя пахавалася, аддала горад у распараджэнне рабочых. А тым запалу хапіла на паўдня. Памітынгавалі, паспявалі рэвалюцыйныя песні, пахавалі таварышаў і разышліся.

Схітраваў і ўрад. Ён зняў з пасады ваяводу Свірскага і каменданта паліцыі і гэтым супакоіў народ.

Толькі ўляглося ў Кракаве — выбухнула на ўсходзе.

У Львове камуністы арганізавалі мітынг. Разганяючы яго, паліцыя застрэліла рабочага Уладзіміра Казака. Прафсаюзы арганізавалі пахаванне. Выстраіліся калоны і з жалобнымі сцягамі панеслі труну на Яноўскія могілкі.

Працэсію перапыніла паліцыя і адкрыла па натоўпе агонь. Пападалі мёртвыя і параненыя, труна грымнулася аб брук. Яе падхапілі жывыя. Адны адбіваліся ад паліцыі камянямі, другія бегма неслі Казака на могілкі.

Увесь час насядала паліцыя. Многа разоў таварышы ля труны мянялі забітых, покуль яе — зрашэчаную кулямі і пасечаную шаблямі — данеслі да могілак. Там раз'юшаныя людзі павырывалі з магіл жалезныя крыжы, прэнты, адагналі паліцыянтаў і пахавалі падзіраўлены кулямі труп.

У гэты дзень у Львове паліцыя забіла і параніла каля паўтысячы чалавек.

Выпадак ускалыхнуў Польшчу. Мяне цягнула акунуцца ў віхор падзей. Нават згарэць пры гэтым здавалася вялікім шчасцем. Я з дня на дзень чакаў — у краіне вось-вось успыхне рэвалюцыя.

Праходзіў тыдзень, другі...

Але ў Польшчы зноў стала спакойна.

10

Рэспубліканская Іспанія памірала.

Камінтэрн сапраўды распусціў Кампартыю Заходняй Беларусі і камсамол з крыўдным абвінавачаннем. Зрабілася нечага шкада, нібы памёр хтосьці родны. Заставалася цяжкая праца на гаспадарцы. Жыць стала нецікава.

Да таго часу і Валодзька скончыў школу. Яго душа таксама рвалася далей ад капання торфу, свіней — на гаспадарцы спраўляліся мы ўдваіх з бацькам.

Пайшоў брат з Сашкам і Рыгоравым Косцем карчаваць дзялянку для пасадак. Работы хапіла на два з палавінай дні.

Атрымаў Валодзька першую ў жыцці палучку, сеў на веласіпед і купіў у Беластоку лупу. Бацька злаваў і пляваўся. Мама і радавалася і таксама шкадавала грошай. Валодзька займеў забаву. Разглядаў праз лупу мух, пясчынкі, травы... Яго таксама мучыла трывога — што рабіць далей?

Бацькі жахнуліся — гаспадарка, здаецца, і вялікая, аднак адзін сын на ёй — лішні. Вырашылі паслаць старэйшага вучыцца — няхай шукае сваёй дарогі ў горадзе.

— У Вільню еду, вучыцца,— аб'явіў я Веры, падпільнаваўшы яе на дарозе.

Вера таксама пахвалілася:

— І я еду, Алёшка, у горад! Мама пасылаюць мяне ў Беласток служыць!

Я не зразумеў, пра што яна гаворыць.

— За служанку быць!.. Мама ў гэтых паноў служылі яшчэ да вайны, калі дзеўкай былі! — як бы супакоіла яна мяне.— Багатыя надта. Фабрыкі маюць свае, на куро-орты ездзяць...

Мяне кальнула якаясьці рэўнасць. Не ведаў, пра што і гаварыць.

— Пасажыркай паедзеш?

— Дзядзька Марцін вязуць бульбу ў Беласток і мяне забіраюць.

— Фурманкай?..

— Ну і што? Накрыюса ад дажджу, дабяруса, а цётка Галена мяне завядуць да іх!

Яе радасць раздражняла яшчэ больш.

— Во, будзеш цяпер беластоцкая пані...

— Ну...— ахвотна згадзілася яна і шчасліва ўсміхнулася.

Веры не да мяне: ад радасці не магла ўстаяць на месцы.

— Паедзеш...

Я чуў пра паводзіны служанак у горадзе, пра прастытутак. Зноў укалола якаясьці рэўнасць. Ад неспакою і трывогі аж павяло ў галаве.

— Купіш сабе рыдыкюль і будзеш шпацыраваць па Ліповай вечарамі...

— Мама сво-ой даю-уць, яшчэ зусім добры, толькі замок не зачыняецца! Каб хто адрамантаваў?..

— ...І маляваць вусны бу-удзеш...

— Яшчэ няху-утка... Алёшка, а мама казалі, у гэтых паноў сабака проста ў пакоях жыве!

— Во, во. Будзеш яго выводзіць на двор кожны дзень!.. І неараных жабаў есці, салёных вустрыц...

Вера зноў шчасліва засмяялася.

Я яе дакараў, падкусваў, здзекаваўся і ведаў — паедзе яна на мяшках бульбы, ухутаная дзяругай, якой Марцін у Беластоку накрые каня. У горадзе чакае яе ганебная работа служанкі, а яна, дурніца, яшчэ радуецца. І радасць шчырая, ніякія словы да яе цяпер не дойдуць.