Аляксей Карпюк - Свежая рыба

Але і не асмеліўся за цэлы вечар падысці да Веры, сказаць ёй хоць слова...

6

Па бялявіцкай дарозе плёўся я з Купалы апошнім.

Узышоў месяц. У цьмяным яго святле пад бэзам сядзела Лушка.

— Кіруй сюды, Алёшка, яшчэ зойдзеш!

Ад яе ласкавага і настойлівага голасу зрабілася страшнавата. Некуды падзелася стома.

І тут я перапалохана падумаў пра Грабцэвіча, але ўжо нічога не мог з сабой зрабіць. Я з жахам убачыў, як мае ногі міма маёй волі зварочваюць з дарогі, а я ўвесь аж устрапянуўся ад чакання.

— Прысядзь, адпачні! — паказала яна на лаўку каля сябе.

У Лушчынай хаце вокны адчынены насцеж; адтуль чуваць, як храпе яе бацька.

І Верка спіць там? Трэба ўцякаць.

Але я насцярожана, баязліва сеў. Валасы ў Лушкі былі распушчаны, з-пад расхрыстанай кофты відаць была бессаромная белізна. Убачыў я гэта, і ўсё астатняе для мяне перастала існаваць. Сядзеў я ўжо ў нейкім узбуджаным стане, слухаў ласкавы, мацярынскі голас і не мог паварушыць нават рукой. Адно нешта бясконца гаварыў. Гэта было трызненне чалавека ў ліхаманцы... Лушка слухала мяне паблажліва, па-апякунску.

Нейкай часцінкай мозгу я добра разумеў трагізм дзяўчыны. Яны з Вінцакам гулялі гадоў чатыры. Вінцак не хацеў вянчацца ў царкве, а на іншы шлюб старыя нявесты не згаджаліся. Нарэшце Лушка бацькоў угаварыла, рыхтавалі ўжо вяселле, ды паляцела ўсё к д'яблу. Ці Грабцэвіч калі вернецца, невядома, а каму патрэбна такая дзеўка? За цэлы вечар ні адзін хлапец не прамовіў да яе і слова, ніхто яе не праводзіў. Лушка ўзрадавалася і мне. Але якраз мяне гэта і абражала. Хацелася давесці — я такі ж, як і ўсе, хлапец, і не патрабую скідак: адукаваны, два разы мяне паны судзілі, было так, што на граніцы трое сутак нічога не меў у роце...

— Бо-ожа, як ты прапах дымам увесь! — перабіла яна мяне, нахілілася, пацягнула носам.

І зноў я плёў нешта далей, і ўсё здавалася — мала.

Гэтак выхваляючыся, я схлусіў, што маю не абыякую звычку — гавару праз сон. Праз сон якраз гаварыў Лушчын брат, а яе маці выпытвала ноччу ў сына, што хацела.

— Чаму ты мне ране-ей не сказаў? — з жахам адсунулася дзяўчына.

Я зразумеў: яна збаялася маёй мамы. Усхапілася з лаўкі і прагнала такога кавалера дамоў.

Ішоў я далеў і трывожыўся — Лушка раскажа Веры ці не, што сядзеў з ёю на лаўцы? А калі не вытрывае, пахваліцца?..

Спатканне з Лушкай я ўспамінаў ужо з непрыемнасцю, як кепскі сон. Валокся ў Страшава і сярод бляску вогнішча бачыў толькі жывы тварык з бліскучымі ад цікавасці ды напалоханымі вачыма.

Я не дамоў ішоў! Мы шукалі папараць-кветку, былі толькі ўдваіх на свеце, нам было жудасна добра, а ў твар свяцілі — мяккія промні.

А гэта ўзышло сонца.

Я і не заўважыў, што з-за нашага плота падае таямнічыя знакі напалоханы Валодзька.

У брамцы з адкляпанай касой у руках чакаў мяне ашалелы ад злосці бацька.

— Дзе ты валэндаецца цэлую ноч? Ты што — Шастаковічаў сын?!

— Дай яму добра, Сцяпан, няхай другі раз ведае, валацуга! — ад калодзежа азвалася маці.

Я не паспеў адскочыць, і бацька мяне нечым перацягнуў па плячах.

7

Зімой, як гром з яснага неба, уразіла ўсіх вестка.

У Віленскім акруговым судзе, калі Стральчук зноў сведчыў супроць камуністаў, з залы выйшаў хлопец і стрэліў у правакатара. Не забіў яго толькі таму, што Стральчук насіў пад пінжаком панцыр. Зваць героя — Сяргей. Паліцыя ўсадзіла ў яго шэсць куль — пяць у ногі, адну ў жывот,— але хлапец яшчэ жыве.

— Дахтары вылечаць, нічо-ога! — з надзеяй гаварылі сяляне,

— Ты ж яго ведаеш, Алёшка! — спахапілася мама.— Далібог, той высокі Сяргей, якога бацька раз прыводзіў, а я давала есці. Захацелася яму заціркі на малацэ, яшчэ бегала да Грушэўскіх мукі пазычаць!..

Мама ўзрадавалася, што хоць нешта добрае зрабіла для такога чалавека.

Прыгадаў і я хударлявага, у шэрым плашчы, хлопца. Наўрад ці быў гэта той самы Сяргей — падпольшчыкі ўжывалі псеўданімы.

Цяпер хлопца трэба было ратаваць, яму пагражала шыбеніца.

Выразна я ўжо бачыў, як мы з Верай забіраемся ў поезд, хаваемся ў тармазную будку, едзем у Вільню...

Газеты пісалі — Сяргей сядзіць у Лукішках, дзе некалі трымалі Кастуся Каліноўскага перад павешаннем. Нічога, гэтага выбавім! Столькі ёсць спосабаў! Можна пераапрануцца — я за паліцыянта, Верка за манашку...

Стражнікі на смуглую манашку загледзяцца, пачнуць з ёю вытанцоўваць, я тым часам з ключамі... Стражнікі спахопяцца — позна! Дастаю пісталеты — бэнц! бэнц! бэнц! — усе трое вылятаем з турмы ў поле, адтуль — у лес.