Віктар Казько - Неруш

Птушка ўсё ж закрычала, ды так трывожна-спалохана і надрыўна, што сэрца зайшлося, бы дзіця побач заплакала, бы сам ён заплакаў, душа яго. I адразу я« у гэты крык грымнуў стрэл. Крыкі, рэха з усіх бакоў абложна набеглі на яго і Ганну, як хацелі іх збіць, утаптаць у зямлю. Мяцеліцай прыпадаючы да зямлі, праляцелі над імі чайкі, яны і крычалі. Махахей з Ганнай выйшлі з лесу на чыстае, на гала, з якога далёка праглядвалася вада — сажалкі рыбгаса, які і затапіў лес. Ля вады, каля сажалак, стаяў невялічкага росціку, але шырокі ў плячах хлопец у гумавых ботах ледзь не да жывата, у брызентусе на голае цела. Ён, пэўна, і страляў, у руках яго была стрэльба, са ствалоў якой яшчэ курэў дымок. Хлопец усміхаўся, гледзячы то на ваду, дзе анучаю білася нешта вялікае і шэрае, то на людзей, што падыходзілі да яго.

—Куды ж гэта ты страляеш, каго я^ гэта ты забіваеш! — кінуўся да хлопца Махахей.

— Хлопец усміхнуўся яшчэ шырэй і вельмі шчыра, добразычліва паказаў стрэльбай на птушку, што білася ў вадзе, другой, вольнай рукой правёў па горле: напавал, маўляў. Але Махахей зірнуў не па птушку, ён пазнаў яе, то была добрая птушка — пільна ўгледзеўся ў твар хлопца. I не ўбачыў на ім нічога злачыннага ці нават злоснага, добрыя былі і вочы ў хлопца, ласкавыя, прыветныя і рахманыя, як у хатняга бычка, і нос, як у бычка, таўсматы, мо занадта таўсматы, і моцны, бычыны.

— Што ж гэта ты творыш? — спатыкнуўшыся вачыма аб гэты яго нос, хутка, як і запаліўся, згубіў свой запал Махахей. А хлопец, што стаяў перад ім, і было яму гадоў дваццаць пяць, дваццаць шэсць, усё вадзіў і вадзіў рукою на горле. А стрэльбай паказваў на шэрыя анучыны ў вадзе.

— То ж шэрая чапля,— сказаў Махахей.— Яе ж зусім небагацька засталося ў пас, па пальцах пералічыць можна. А то буслы,— Махахей паказаў на птушак, што стаялі далёка ў вадзе, недаступныя стрэльбе, і тым не менш трывожыліся, гатовыя кожную хвіліну ўзняцца ў неба.

— Ты і іх палюеш? — спытаў Махахей.

Хлопец пагразіў буслам стрэльбаю, павярнуўся да Махахея, затрос тупым носам, замычэў.

— Ды ты нямы...

— Нямко ён,— пацвердзіла баба Ганна.— Пойдзем, Цімошка, з ім не згаворышся.

Але Махахей марудзіў, а хлопец нешта тлумачыў яму, мітусіўся ў паветры рукамі, зводзіў далоні і адразу ж разводзіў іх, ускідваў правую руку ўгару, ускідваў галаву, зяўрыў рот, клекатаў горлам, хуценька-хуценька торгаючы такім жа тупым і моцным, як і нос, кадыком. Пагражаў і буслам: стрэльбаю і кулаком.

— Рыбу тваю паелі буслы і чаплі,— разумеючы і спачуваючы, толькі невядома каму: буслам ці хлопцу, хітаў галавой Махахей,— А тое, што яны жывыя, таму і ядуць, табе не шкада іх. У жывое ж страляеш.— Стукаўся ў яго вушы Махахей, забыўшыся, што перад ім глуханямы і крычаць яму ўсё роўна, што аб сцену біцца галавою, не дакрычышся і не даб'ешся. Страляць ён мог, вочы бачылі, рабіць мог, рукі вунь якія дужыя, моцныя і вялікія, пальцы, што долата, такімі пальцамі схопіць — не выкруцішся. I Махахей глядзеў на яго ўжо з перасцярогаю, а ў той жа час і са спадзяваннем. I яго ж рукі гэткія, і пальцы гэткія, дык чаму ж яны не здольныя зразумець адзін аднаго, глядзяць аднымі і тымі ж вачыма на адзін і той жа белы свет, а бачаць рознае.

— Ты ж у сябе, у сябе страляеш,— сказаў ён з болем, нібы гаварыў сабе, нібы ён і страляў, параніў тую чаплю.

Хлопец жа зяўрыў рот, шчэрыў зубы, не чуючы яго слоў, але па руху губ разумеў, што да яго звяртаюцца, нешта кажуць яму, і адгукаўся на маркотныя і скрушлівыя словы Махахея шчырай і добрай усмешкай.

— Не разумееш ты мяне,— сумаваў Махахей.

Нямы ўскідаў да пляча стрэльбу, цэліўся ў буслоў, плюшчыў адно вока, а другім цікаваў за Махахеем, пагладжваў стрэльбу: добрая, маўляў, штукенцыя, ды і стралок добры, можна не сумнявацца, ён перастраляе ўсіх гэтых буслоў.

— Не разумее ён цябе, Цімошык, пайшлі,— цягнула за крысо мужыка Ганна, але Махахей упарціўся. Хоць і нямы, без языка, быў перад ім чалавек, але ўсё ж чалавек, душа ў ім усё ж жывая была. А чалавек чалавека, душа душу павінны разумець.

— Ты ж таксама, як птушка, як бусел, як чапля,— хапатліва гаварыў нямому Махахей.— Гэткі ж, як і яны. Яны без языка, і ты без языка. Ты ж ім больш родны павінен быць, ім, а не мне, ім,— і, мо гэта здавалася яму больш пераканаўчым, тыцкаў, тыцкаў нямому ў грудзі пальцам і наказваў пальцам на чаплю, што ўсё яшчэ трапятала на вадзе, на ружовую пляму, што разыходзілася ва ўсе бакі ад яе, і на жывых буслоў. Нямы, здаецца, нешта пачаў цяміць, пагаджаўся з ім, лыпаў добрымі, як у хатняга бычка, вачыма, і штосьці журботнае, падстрэленае выспявала, запасілася ўжо ў яго вачах.