Віктар Казько - Неруш

— Рэчку не пераскочыў, дык кабана ў Лявона Цупрыка магу ўкрасці.

I закружылася, і панесла. Кабан у Цупрыка быў славуты на ўсе навакольныя вёскі, у дзесяцігоддзе адзін выдаецца такі кабан, ён не падымаў ужо самога сябе, пудоў каля пятнаццаці, а то і дваццаці было ў ім, ён і голасу не надаваў нават ужо, тлушч глотку заліў. Карміў яго Лявон Цупрык толькі адным хлебам, і не абы-якім, а пекляваным, і чакаў халадоў, калі можна будзе закалоць яго. Вось гэтага кабана і намерыўся ўкрасці Васька Барздыка, і ў каго — у самога Лявона Цупрыка, таго самага Лявона, у якога ніхто нічога і ніколі не здолеў украсці ні ў гародзе, ні ў садзе, ні ў магазіне. Ваську, канечне, не паверылі, і таму ён украў. Вымушаны быў украсці. Генадзь Шчур над'ехаў на «хуткай дапамозе» да самае хаты Лявона Цупрыка.

Васька выцягнуў з машыны санітарныя насілкі, узяў прасціну. Шчур спрабаваў пярэчыць: навошта, маўляў, насілкі і прасціна.

— Убачыш,— адказаў Васька,— пойдзеш са мною і ўбачыш.

— Не, я з табою не пайду,— прапанова Ваські яшчэ больш не спадабалася Шчуру.— Ты падмеўся красці, сам крадзі і сам нясі.

— Дык як жа я панясу яго,— абурыўся Васька,— калі ў ім чыстай вагі пятнаццаць, а то і дваццаць пудоў.

— Ты падмеўся, ты і нясі,— гугнявіў сваё Шчур.

— Ён жа жывы,— сказаў Васька і гэтым, здаецца, усё ж працяў Шчура, той пачаў думаць. Васька націснуў яшчэ на яго: — Ты паглядзі на хлопцаў, Генаха, хто з іх самы дужы? Ты, Гена, самы дужы. Адзін ты і панясеш.

— Не, адзін я не здолею, хоць і самы дужы.

— Не хвалюйся, Гена, разумнік ты, Гена, удвух панясём.

Далей усё было проста. Кабан не супраціўляўся, дазволіў ускаціць сябе на насілкі. Яны старанна захуталі яго прасціной, без якіх бы то ні было перашкод пацягнулі да машыны. Каля машыны толькі здарылася замінка, але ж невялікая. Прабягала міма Ненене, не стрымалася, каб не зірнуць, што гота за бальнічная машына каля Цупрыкавай хаты стаіць. На яе і наскочылі Васька са Шчурам.

— Хто ета, няўжо Лявон? — пляснула рукамі Ненене.

Лявон,— сур'ёзна, каб адмесці ўсе іншыя пытанні, адсек Васька.

— Лявоне, ды што ета з табою? — Ненене ўсё ж паспрабавала зазірнуць пад прасціну. Кабан цяжка і сіпла рохкнуў. Ненене спуджана адскочыла: — I голас страціў ужо, ой, Лявоне, Лявоне, да дабра ж гарэлачка не даводзіць. Ой, Лявоне... мукі ж яшчэ вясною мне мех абяцаў.

— Ідзі, бабуля, дамоў,— сказаў Васька.— Не будзе мукі. Такія, брат, справы.

Ненене ашчаперыла галаву рукамі і пабегла. А яны на машыне пад'ехалі ўжо да лаўкі, узялі ў Цупрыка яшчэ чарнільца — і на сваё былое месца. Але пакуль яны ехалі, куплялі віно, Ненене на ўсёй вёсцы ўжо разнесла: Цупрык богу душу аддае, з белае гарачкі пры смерці. Дакацілася гэта да вушэй Цупрычыхі. Кінула-рынула яна ўсё ў полі, прыбегла ў магазін — мужык жывы, здаровы, хоць п'яненькі трошкі, але ж прыстойна, прыстойна. Цупрычыха, не зважаючы на гэтую яго прыстойнасць, кінулася да яго з кулакамі: віно жарэш, а кажуць, канаеш. Лявон жа Цупрык у адказ ёй: а ты смерці маёй хочаш... Сашчапіліся яны на смех людзям. Але пра гэта Васька Барздыка з Генадзем Шчурам даведаліся пазней ужо, калі ім не да смеху было. Кабан на жары, ды пад прасціной яшчэ, захлынуўся, задушкаваўся. Прыехала міліцыя на чале з самім начальнікам раённага аддзела. Заламалі рукі, падалі ў ногі яму Барздычыха са Шчурыхай.

— З табою ўсё мне ясна,— сказаў начальнік міліцыі Генадзю Шчуру, адразу ж забраў у яго правы.— Ну, а ты хто будзеш, дзе робіш? — спытаў у Ваські. Васька маўчаў, за яго адказала Цупрычыха:

— Лынды б'е, цюрма па ім даўно плача... Дваццаць пудоў сала...

— Ён у мяне на розных работах,— нечакана і невядома чаму заступіўся за яго тады Мацвей Роўда. Цупрычыха разявіла рот, хапіла паветра, але змоўчала, толькі апасліва лыпнула вачыма на Мацвея. I начальнік міліцыі з недаверам зірнуў на Роўду, але таксама змоўчаў, адвярнуўся, загадаў Шчуру:

— Вязі кабана гаспадыні.

— Ды нашто ён мне, ён ужо ваняе,— прарвалася ўрэшце слова і ў Цупрычыхі.

I тады начальнік міліцыі ўхапіў Ваську за каўнер сарочкі, падвёў да насілак з кабаном.

— Да світання каб рохкаў,— сказаў значна і цяжка.— А зараз пішы мне падпіску аб нявыездзе. Падпіску Васька напісаў і цяпер успамінаў аб ёй з сумам: не будзь гэтай паперчыны, не было б яго ў Княжборы. Надзька — гэта, канечне, добра, але дома ўжо заелі, загрызлі бацька з маткай. За таго кабана Цупрыку ўжо грошай плочана-пераплочана, а Цупрычыха ўсё ніяк не адліпне, а бацька ўжо нават на цыгарэты яму ні кап'я не дае. Сорамна прызнавацца, але ён ужо вечарам, калі цёмна, збірае на беразе бутэлькі. Добра, учора выручыў яго малодшы лейтэнант, забяспечыў курывам. А ўсё падпіска вінавата, калі б не трымала яна яго, толькі б і бачылі яго ў Княжборы, а бацька, каб не бачыць яго, і грошай бы яшчэ па дарогу даў. Грошы, праўда, здабыць можна і інакш яшчэ. Недзе тут, на беразе рэчкі, ляжаць яны, як у банку, як у сейфе, у борці яго грошыкі ляжаць. А борць тая, калодзіна-сейф, па высокім дубе, ведаць бы толькі — якім, у якой борці чакае яго спадчына, золата дзеда Саўкі. Вунь іх колькі тут дубоў і борцяў, процьма, дзе і чыя, хто і калі ставіў гэтыя калодзіны, і забыліся ўжо. Дубы маўчаць, не выдаюць гаспадароў, ніхто з княжборцаў, акрамя Аркадзя Барздыкі, яго бацькі, сваё ў яго наўме, не карыстаецца лясным мёдам. Ці то лянота напала, ці то на самай справе цяжка здабываць гэты лясны мёд, цягнуць гэтую гаспадарку, што заведзена яшчэ дзядамі і прадзедамі, прыглядваць за сем'ямі ўжо здзічэлых пчол, калі хатніх, свойскіх звялі. Але ж пчала, пра якую забыўся чалавек, пакінуў яе, працягвае рабіць. Дзеля каго, навошта? Яна ж нікому ўжо нічога не павінна і не абавязана. Ніякіх на ёй падаткаў, ні падаходнага, пі бяздзетнасці, а робіць, шчыруе нават без перакураў, без выхадных, адгулаў і прагулаў, ад цямна і да цямна. Гэта Васька ўжо спазнаў, вывучыў: сонейка ўстала, паляцела і яна, нібы сама гэтая яе праца мёдам памазана. Па кропельцы, па капельцы запаўняе соты. I дзесь пад гэтымі сотамі прапахлае ўжо мёдам, памазанае мёдам ляжыць золата дзеда Саўкі, ягонае, Ваські Барздыкі, золата. Дзед Саўка, паміраючы, не перадаў яго свайму сыну Аркадзю Барздыку, бацьку Ваські. Зазлаваў, дурань стары — сын яго дзяліцца ўздумаў,— схаваў золата ў борці: во, ні мне, ні табе цяпер, дзяліся. Так гаварылі княжборскія дзяды і бабулькі. Мо гэта і няпраўда, нагавор усё, адкуль тое золата ў Княжборы. Але ж магло быць і праўдай, свет жа вялікі. Васька хацеў верыць у золата дзеда Саўкі і верыў. I не толькі ён адзін, бацька, Васька прыкмячаў гэта, таксама шукаў тое золата. Адзіны толькі ён з усяго сяла караскаўся штогод на тыя дубы, браў мёд, і кожны год, кожны раз з новае борці. Значыцца, шукаў, спадзяваўся ўсё ж. Спадзяецца і Васька. I з гэтым золатам яму трэба прыспешваць, бо яго, таго і глядзі, могуць апярэдзіць меліяратары. Мацвей Роўда са сваёй хеўрай.