Віктар Казько - Неруш

I не было з кім падзяліцца тымі думкамі, як раней, калі ён быў яшчэ студэнтам, калі не з-за думкі, а з-за дробязі нейкай, глупства нейкага неймавернага яны здольныя былі надрывацца, крычаць усю ноч напралёт. I, каб ачахнуць, бегчы некуды ў ноч, да рэчкі, да якой-небудзь лясной крынічкі, а на цаліне — у стэп, і там пачыналася ўсё спачатку. На цаліне ён бегаў у стэп разам з Рачэўскім, не з адным толькі ім, былі яшчэ хлопцы. Але пра Рачэўскага згадаў таму, што той і цяпер тут, і што дзіўна, яму, Мацвею, толькі як аб справах няма пра што і гаварыць з тым Рачэўскім, няма, хаця гаварылі і абмяркоўвалі ўсё, ад дзевак і да космасу. На цаліне спрачаліся аб космасе, таму што побач быў Байканур, а ў Беларусі — аб балотным бугаі, кікімары. Той бугай, кікімара неяк на ўсю ноч захапілі іх, усю ноч не адпускалі. Ужо і не прыгадаць, чаго гэта памкнулі яны на ноч гледзячы да той рэчкі, з чаго ўсхапіліся і панесліся, як шляя пад хвост трапіла. Але ж нешта раптоўна зрабілася ім цесна ў інтэрнаце, гняло іх нешта, і яны выхапіліся з яго, падпарадкаваныя нейкаму невыразнаму жаданню неадкладна апынуцца па волі, дзе ніхто не будзе грукаць у сцяну і патрабаваць цішыні, а знізу праз кожныя паўгадзіны не будзе падымацца да іх на другі наверх дзяжурная і барабаніць у дзверы: калі вы толькі супакоіцеся. Бегучы, спяшаючыся да той рэчкі, памятаецца яшчэ Мацвею, Рачэўскі купіў у нейкай позняй бабулькі букецік замораных пралесак, купіў і адразу ж падарыў першым сустрэчным дзяўчатам, купіў бы яшчэ, бо дзяўчат на вуліцы траплялася багата, але бабулькі з кветкамі ўжо зніклі. Мацвой, Рачэўскі, што з імі было тады, што за час быў такі, ало яны аж праглі, каб каго-небудзь ды адарыць. Але ён, Мацвей, саромеўся і стрымліваў сябе, а Рачэўскі як не ведаў, што гэта такое стрымаць сябе, ён заўсёды не паспяваў сам за сабой, адна нага ці то рука заўсёды імкнулася апярэдзіць другую і апярэджвала, і жахліва рабілася іншым разам, ён жа мог што-небудзь і вывіхнуць, ну не нагу ці руку, скажам, дык галаву. Не супакоіўся ён і каля рэчкі, хаця каля вады ўсё, здаецца, патрабавала спакою і засяроджанасці, такая панавала там ціша, гучная, можна сказаць, ціша, пасля горада, інтэрната, яна абрынулася на іх, і ў той цішы крычалі толькі жабы, так апантана крычалі, што, здавалася, без іх крыку і немагчыма, што крык гэты іх — адна з неабходных частак рэчкі, лесу і цішыні. Яны спачатку і не зразумелі гэтай цішыні, і нехта нават недаўменна спытаў, што гэта такое.

— Гэта такі ў нас закон,— адказаў Рачэўскі.

— Які гэта такі закон?

— А каб жабы крычалі і ціха было. Жабы ўсе мясцовыя, таму і крычаць...

I тут азваўся нехта іншы, вухнуў, бы апёкся, скочыўшы ў халодную вясеннюю ваду, што кіпела за пясчанымі косамі, няўцешна заплакаў, як плачуць малыя дзеці.

— А гэта хто?

— А гэта кікімара. Гэта ў яе таксама такі ж закон. Дзе жабы, чаромха цвіце, там і кікімара. Пайшлі шукаць яе.

I яны на поўным сур'ёзе кінуліся шукаць тую кікімару, хаця ў глыбіні душы кожны, пэўна, ведаў, што гэта крычаў і плакаў пугач. Ён плакаў усю ноч, і кожны раз плач гэты яго быў чутны ўжо з іншага месца пугач бы пацвельваў іх, вёў па крузе. I яны рухаліся па крузе, хаця іншы раз і забываліся, куды яны імкнуць, забываліся пра кікімару, запаленыя спрэчкай, якая ўсё яшчэ не затухала, уцякалі ад сваёй міфічнай кікімары зусім ужо ў пекла нейкае, у чартаўшчыну нейкую залазілі. I верылі ў гэтую чартаўшчыну. Так верылі, што ўжо стаміліся блукаць на крузе, запалілі цяпельца і паселі каля гэтага цяпельца. Рачэўскі найшоў шукаць кікімару адзін. I вярнуўся толькі на світанні мокры і босы.

— Знайшоў,— сказаў ён,— спаймаў ужо быў кікімару, ухапіў за хвост, але чаравікі расквасіліся і зляцелі. Шкада, наступіў жа на хвост ёй.— I ён так горка ўздыхнуў, што не паверыць яму было немагчыма. I ніхто, наколькі памятае Мацвей, не дазволіў сабе ўсумніцца, ніхто слова папярок не сказаў Рачэўскаму.

Цяпер жа Рачэўскі быў зусім іншым, ад былога ў ім, захавалася толькі манера хадзіць: хутка і падскокваючы пры гэтым, галавой уперад. Ён ажаніўся, і было ўжо ў яго двое дзяцей, хлопчык і дзяўчынка, поўненькія, у маці чарнавокія і задуменныя ў маці. А маці іх у свае дваццаць пяць гадоў была як дзяўчынка, нязграбная, з вострымі каленцамі. Яна ведала пра гэтыя свае каленцы і нязграбнасць, саромелася і на ўсё, з чым да яе ні падыходзілі, адказвала рахманаю ўсмешкаю, скіраванаю больш у сябе, чым на субяседніка. Рабіла яна ў бухгалтэрыі і той жа самаю ўсмешкаю адорвала ўсіх і там, імкнучыся застацца непрыкмечанай і ўсім дагадзіць. Гэтую яе ўсмешку пераняў і Рачэўскі, але толькі вонкава, таму што ў яго ўсмешцы заўсёды было прыхавана нешта трохі пагардлівае, як бы ён ведаў нешта такое, чаго не дадзена было ўведаць іншым, таму ж Мацвею, нешта не вельмі добрае ці то пра сябе, ці то пра людзей.