Віктар Казько - Неруш

А вось таму, што сукін кот,— не пакрыўдзіўся механізатар, толькі вочы яго зрабіліся яшчэ больш сінімі.— Там, на Запсібе, па галаве мне і далі.

— Хто табе даў па галаве?

— Знайшліся, было каму, а галава ў мяне, старшыня, зусім не такая, як у цябе — і піць, і думаць. Яна ў мяне слабенькая, ёй бы што-небудзь адно ўжо.

— Адно? Дык чаму ж не думаць яна ў цябе?

— А на самай справе, Мацвей Антонавіч, чаму бы не думаць, галава, чаму? — I механізатар разявіў рот, акругліў вусны, пастукаў сагнутымі пальцамі па галаве: — Во, чуеце, што адказвае. Не, правільная ў мяне галава. У адзін толькі бок. Гэта ж у вас, куды яе ні кінь і як ні кінь, яна ўсё роўна — па ногі. Качан капусты, а не галава — усё роўна галава.

— Хопіць прыдурвацца, давай сур'ёзна.

— Што сур'ёзна?

— П'еш чаму? Прагульваеш чаму? Трактар чаму ўгробіў? Вясковы ж сам. Беларус?

— А што, беларусам вясковым забаронена піць?

— Цябе тут прынялі на працу, кватэру табе адразу ж далі...

— Вось што, начальнік, ты мяне кватэраю і работаю не папікай, не ты даў, дзяржава, дзяржаўная кватэра.

— Калгасная.

— Усё роўна, не твая асабістая. Кватэр тых у Колькі Бяднарыка — колькі гарадоў і вёсак на зямлі. Усе яго і ўсё яго.

— Дык і зямля твая...

— Зямля? Не, зямля не мая. Яна твая, старшыня, зямля. Я працаўнік толькі на ёй.

— Чаму ж не працуеш?

— Як гэта не працую? — Тут ужо механізатар па самай справе пакрыўдзіўся.— Як гэта не працую? Запісана ж: ад кожнага па спасобнасці.

— Вось і плата за твае «спасобнасці». Складвай манаткі — і на ўсе чатыры бакі, на гэтыя самыя будоўлі.

— А гэта ўжо, казала Насця, як удасца, дудкі, старшыня. У мяне сям'я, трое дзяцей. Ёсць яшчэ Савецкая ўлада, савецкі суд і закон. I дзеці мае, мая жонка і я пад аховаю Савецкай улады, суда і закона савецкага, запішы гэта сабе на носе...

Вечарам Бяднарык быў зноў п'яны, хаця ў вёсцы быў ціхачом уведзены сухі закон і ў магазіне ні гарэлкі, ні віна не прадавалі.

Але не толькі сцягачоў даводзілася перасцерагацца яму, Мацвею Роўду. Не меней ён баяўся, як бы не выкрылася і яго ўласнае самаўпраўства. Сёлета ён, не паслухаўшы нікога, сваёй уладай загадаў сеяць на тарфяніках травы, а не бульбу, буракі і збожжа, як гэта загадана было яму; пшаніцу, а дзе кукурузу пасеяў толькі каля дарог, каб не відно было той травы. I кожную хвіліну гэты падман яго маглі выкрыць, і тады... Ён вымушаў сябе не думаць аб тым, што будзе тады, каго гэта ўздумаў ён перахітрыць, каму наважыўся супярэчыць. У раёне на яго скоса пазіралі ўжо даўно. I не адзін раз намякалі, уводзілі яму ў вушы, што хто-небудзь іншы на яго месцы, калі б меў такія землі, даўно б ужо атрымаў Залатую Зорку, а ён носіцца са сваімі травамі як дурань з пісанай торбаю. I тут ужо кожны валіў на яго, што было і чаго не было. На нейкай нарадзе ўзяў у рукі газету, прыкмецілі, выказалі: не аўтарытэт табе і не ўказ, Мацвей, раён і раённае кіраўніцтва. Газеткі, калі сур'ёзная гутарка ідзе, пачытваеш. Чытай, чытай, глядзі...

Вось на якія дробязі прыходзілася траціць сілы і час. Час не ішоў, а цёк, нават, хутчэй, сачыўся праз нейкае вельмі топкае фільтруючае сіта, сачыўся паволі і нудна, без якіх бы то ні было адгалінаванняў, без усплёску, у адным зададзеным, хаця мо і не вельмі скіраваным, напрамку. I гэтая адна накіраванасць прыгнятала яго, і адольвалі ўжо іншы раз не сум і туга, а нуда, нудота, мо тая самая, ад якой, як кажуць, вошы заводзяцца. Часам сум і туга былі недзе і прыемнымі яму, таму што было ў іх нешта жывое і шчымлівае, светлае, што перажыў ён калісьці сам, праскочыў, хапаючыся, як заўсёды, і не прыкмеціўшы ў ліхаманцы жыцця. Туга ж і сум вымушалі яго вярнуцца яшчэ раз да таго перажытага, паспрабаваць адрадзіць яго, выйсці па той дзень і тую гадзіну, што прыгадаліся, па якіх, успамінаючы, плакала памяць, вярнуць, адрадзіць тое, што ўжо сканала, што ўжо належала вечнасці, і хвіліну, гадзіну, а то і дзень жыць святочна, шчымліва сумуючы па тым далёкім ці блізкім мінулым, па нейкім імгненні, у якім нічога значнага не адбылося, ало якое было дарагім і салодкім табе, таму што ты быў яшчэ не паранены часам і ўмеў захапляцца. А што было ў тым імгненні... ды нічога... Або верасень стаяў з бабіным летам, і ляцела па небе павуцінне, і дрыжала кропля расы на раллі, ці то, наадварот, недзе выпадкова і незнарок ты дакрануўся рукой да рукі дзявочай. Ён мог бясконца доўга тужыць аб той расінцы, успамінаць, якой ён убачыў яе, як уздрыгвала і пералівалася абуджаная раптам, захопленая знянацку восенню яго душа, як ірванулася і заспяшалася насустрач другому сэрцу яго сэрца, ад таго выпадковага дотыку дзявочай рукі, якім жарам ахапіла яго, да чаго ж ён быў шчаслівы, такі шчаслівы, што і слоў не знаходзіў. Цяпер жа словы знайшліся, і ён гаварыў іх сабе, як не ведаў, што нікога ўжо няма побач і не маючы патрэбы, каб нехта быў побач. Памяць жывіла яго, услугоўвала яму, яна таксама ўшаноўвала мінулае, забяспечвала яго адчуваннямі, пахамі, каб аднавіць да парушынкі незваротнае, каб ён цалкам апынуўся ў тым часе, калі не было яшчэ аніякага раздваення, свет быў вялізны і вясёлкава яркі і неспазнаны яшчэ, а ён быў упэўнены, што спазнае гэты свет, так цудоўна створаны, і ўсё ў ім для яго, і ён пройдзе, прашые яго, як нябачна прашывае куля сэрца, і калі недзе пахіснецца і ўпадзе, то гэта будзе вельмі ж не скора, так не скора, што і не варта думаць аб тым, пакуль усё так цудоўна, пакуль ён такі злітны, адзіны з усім, да чаго мае дачыненне. Цяпер жа такой злітнасці з тым, што акружала яго, ён не адчуваў. Наадварот, усё вакол здавалася раскалашмачаным, а больш за ўсё быў раскалашмачаны ён сам, бы задуваў бесперастанку моцны вецер, а ён стаяў па гэтым ветры расхрыстаны, стаяў па ім без адзінага гузіка, і вецер зрываў з яго адзенне. Свет, здавалася, ужо быў спазнаны ім, але ці варты ён быў пазнання, калі ў ім, у Мацвею, не ставала ўжо былой лёгкасці і радасці, бы ён і не жыў, а ўвесь час цягнуў на сабе нейкі брынклівы воз. I ў той воз на хаду кідалі дровы, дрэвы разам з голлем і карэннем, дрэвы ніяк не укладваліся, раскідана тапырыліся ва ўсе бакі. Так раскідана, прыдушана нудою і нудотаю, пухнуў, набракаў ад уласных шэрых думак іншым разам і сам ён.