Віктар Казько - Неруш

— На вяселле,— прамовіла яна.— На вясолле, Мацвейка.

— З Васькам?

— Ды не, Мацвей, па паша з табою вяселле,— і азірнулася спалохана, ці не бачыць яе хто, ці не чуе хто яе гэтых слоў. Бачыць іх з суседніх хат, канечне, бачылі, а чуць не чулі. Але Мацвей усё роўна прыцішыў голас:

— Гэтым не жартуюць, Надзька.

— Так табе ўсё гэта толькі жарты, і тое, што я перад табою стаю,— гэта толькі жарт.

— Я сур'ёзна з табою, Надзька.

— Вох, якія вы ўсе сур'ёзныя, крануцца можна. Што, не падыходжу, тавар не падабаецца? — I Надзька задрала галаву, заклала назад рукі, крутнулася, як танцуючы ўсё роўна вакол Мацвея. Ён заплюшчыў вочы, каб не бачыць яе. Мо і па самай справе гэта выйсце: узяць Надзьку і знікнуць адсюль назаўсёды, хай судзяць, абгаворваюць, што яму да чужых языкоў, ён будзе ўжо не адзін і далёка. Мацвей адчуў: яшчэ імгненне — і так яно і здарыцца на выратаванне ці на пагібель яму і Надзьцы. Хутчэй за ўсё - па пагібель, не яму, Надзьцы на пагібель.

— Спыніся, Надзька,— не адплюшчваючы вачэй, умольна прамовіў Мацвей.— Яшчэ хвіліна, і будзе позна, ні ты, пі я не даруем сабе той хвіліны.

— Хвіліна, хвіліна, Мацвей, у цябе толькі і засталася адзіная. Ну, дзяўчына прапаноўвае табе руку і сэрца. Дурны, добры, харошы...

— Хопіць, Надзька...

— Хопіць, Мацвей. Сканала твая хвіліна, ды адплюшчы ты вочы, не бойся, не з'ем я цябе.— Надзька замоўкла, ледзь утрымліваючы слёзы. Перамагла іх, тупнула нагою.— Я перадумала. I не ўгаворвай мяне.

— Не буду, не буду. Ты малайчына, Надзька. Ты добрая, ты лепшая нават за Алену.

— А ты... чаму ты выбраў Алену?

— Таму што ты тады была яшчэ маленькаю... Калі ваша вяселле?

— Ты папракаеш мяне?

— Як я магу цябе папракаць, калі я і сам такі.

— Я люблю яго і...

— Не, Надзя, толькі яго.

— Ага, толькі яго,— ужо не хаваючы слёз, пагадзілася з ім Надзька.— Але вось у апошнюю хвіліну ўжо, калі дамовіліся аб вяселлі, падумала: як гэта так, толькі ён і нікога болей. Толькі Васька па ўсё жыццё. Ты разумееш мяне? А на вяселле прыйдзеш? Вяселле ў нядзелю.

— Разумею, але на вяселле, Надзька, даруй мне, не прыйду.

Але на вяселле яму ўсё ж давялося пайсці, нельга было не пайсці, хаця ён, калі папраўдзе, баяўся ісці. Баяўся і самога вяселля, і сустрэчы на ім з сястрою Надзькі, Аленаю. Упрасілі Барздыкі з Махахеямі. Яны таксама доўга судзілі-радзілі між сабою: быць ці не быць яму на тым вяселлі, спыніліся на тым, што не быць — немагчыма. Што гэта за вяселле, калі па ім няма старшыні калгаса. Больш таго, Барздыкі настоялі, каб не хто-небудзь іншы, а менавіта ён, Мацвей, і выкупляў нявесту ў Махахеяў, на тое яны мелі свой разлік, і пайсці насуперак ім Мацвей не наважыўся, маглі б палічыць яшчэ і за скнару. А Алена на вяселле сястры не прыехала, ведала, што не абмінуць тады сустрэчы з ім, адбілася ад гэтай сустрэчы тэлеграмаю. Яму паказалі тую тэлеграму, каб больш у яго не было аніякіх адгаворак. I ён пагадзіўся быць па вяселлі і выкупляць Надзьку пагадзіўся, каб быць па людзях. У тую нядзелю так трэба было яму.

Лесвіца служыла пераходам, спускам з адной вуліцы па другую, а Мацвею здавалася, што ён спускаецца на той свет. З кожным крокам, з кожнаю прыступкаю сціскалася сэрца і вузей рабілася неба пад галавою і патыхала вільгаццю, затхласцю і тленам, няўлоўнымі, перамешанымі пахамі людзей, што прайшлі, прабеглі і праскочылі на машынах тут, у бясконцасці дня, і згубіліся ў каменнай неахопнасці горада, супакоіліся да світання. Але асфальт і трапецыі зямлі з абодвух бакоў ад асфальту ўвабралі і захоўвалі яшчэ ў сабе прысутнасць гэтых людзей, што хапатліва прайшлі тут учора. Іх крокі, уздыхі і думкі. Ліпкі гарадскі дожджык, што пакрапваў звечара і зараз, спрыяў таму, ён прымінаў усё, ад чаго спрабавала пазбавіцца ў начной цішы вуліца, што яна хацела адрыгнуць, каб з усходам сонца і падыходам новага дня аднавіцца і сабой, быць бадзёраю і свежаю, як само сонца. Дожджык не дазваляў ёй гэтага, ён уціскаў, убіваў усё гэта лятучае, едкае, аджытае ўжо, як у сіласную яму, у асфальт і ў зямлю. I Мацвсю здавалася, што ён чуе крокі ўсіх тых людзей, што прайшлі тут даўно ўжо, бачыць іх, пазбаўленых ценяў, іх адзенне і тое, што яны трымаюць у руках. Чуе і бачыць не толькі цені тых, хто праскочыў тут толькі ўчора: «на Немиге снопы стелют головами, молотят цепами булатпыми. На току жизнь кладут, веют душу от тела. Немиги кровавые берега не добром были засеяны, а засеяны костьми русских сынов». Вось гэтае поле, гэтае ворыва і бачыў перад сабою Мацвей. Ён ішоў ужо па Нямізе, ведаў, што недзе тут, закутая ў бетон, б'ецца, дыхае перагарам бензінавых дня і ночы. I веданне гэтае было непрыемным, нешта драпала і скрабло душу, нібы шкло рэзалі перад ім. Рэзалі ўсю ноч, і ўсю ноч сыпалася белая, што пудра, крошка і выскаквалі з-пад таго разца, што ледзяшы, вельмі маленькія асколкі, і былі яны тут тымі ж самымі белымі касцьмі, што некалі засеялі Нямігу. З тых жа касцей, як зноў жа падавалася Мацвею, і выраслі гэтая вуліца і гэтыя дамы на ёй, таму і выглядалі нячыста. Нячыстым, з бразганнем і брынканнем, быў яўна чутны Мацвею даўно звон булата, які змоўкнуў даўно. То званілі начныя познія трамваі, але Мацвей хацеў чуць звон булата і чуў.