Віктар Казько - Неруш

— У галаве мне твае азімыя?

— Як, вы ж згубілі іх, хлеб знішчылі.

— А ты мне рыбу знішчыў.

— А мне ваша рыба ў галаве чорцяе бяры. Без рыбы пражывём, а вось без хлеба.

— Хто без хлеба, а хто без рыбы... Мне не за хлеб, а за рыбу штаны здымаць будуць. А ты мяне на два гады падсёк. Ты бачыш, вада якая ў сажалцы, чырвоная, што кроў. Гэта мая кроў. Дваццаць міліграмаў жалеза на літр вады. Металургічны камбінат можна будаваць... Не больш як нуль цэлых пяць дзесятых гэтага жалеза ў вадзе дапушчальна Нуль цэлых пяць дзесятых.

— У мяне жалеза нуль цэлых і нуль дзесятых, чаравікі і тыя без цвікоў, на клеі, а гузікі тры — дык яны з алюмінію.

— Я цябе не для жартаў тваіх сюды прыцёг.

— А я і не жартую. Я ж вам гэтыя сажалкі рыхтаваў, Карп Карпавіч, а вы мяне так падсеклі.

— Ты сам са сваёй меліярацыяй і мяне і сябе над корань. З балот асушаных — з тарфянікаў жалеза. Парушана геалагічная раўнавага.

— А хто ўмольваў мяне парушаць гэтую раўнавагу?

— Вось што, міленькі мой Мацвейка, назад ты пойдзеш пешкі, каб быў час аб усім падумаць. Спрачацца я з табою не буду, малады ты яшчэ з Карпам Карпавічам спрачацца. Я прывёз цябе сюды наказаць і папярэдзіць, :каб ты не здзіўляўся нашаму іску. Іск гэты, грошы твае — плюнуць і расцерці. Мне апраўданне трэба і сёлета, і за будучы год. Не будзе рыбы — будзе акт. Зразумеў? А цяпер - ідзі, тут напрамкі якіх-небудзь дванаццаць кіламетраў.

— Гэта не аргумент.

— Ідзі, аргумент,— Карп Карпавіч зноў набыў маладосць, і мажнасць, і ўпэўненасць,— ідзі і памятай яшчэ аб адным: вады з майго возера я табе больш не дам. Ні кроплі не дам. Калі ёсць жаданне, можаш прайсці яшчэ дванаццаць кіламетраў і ўпэўніцца сам, там якраз будуць заканчваць, забіваць засаўкі па шлюзах каля канала.

— Гэта ж самаўпраўства.

— Згодзен, Мацвей.

— Вы... Вы парадокс.

— Я парадокс, Мацвей. Я стары і біты, цёрты, Мацвей, парадокс. Але гэты стары парадокс, Мацвей, ужо, лічы, пятнаццаць гадоў запар трымае пераходны сцяг вобласці.

— Трымаў. Можаце лічыць, што больш яго ў вас няма. Вайна дык вайна.

— Будзем ваяваць, што зробіш, калі ты мірам не хочаш зразумець мяне. Паваюем.

І гэта было сапраўдным абвяшчэннем вайны. I ў таго і ў другога міру заставаўся адзіны толькі тыдзень. Ён скончыўся — і загрымелі выбухі. Мацвей пачаў бурыць пабудаванае ім жа. А цяпер ён быў рады, што да хаты дванаццаць кіламетраў. I кожны кіламетр з гэтых дванаццаці ён будзе адзін, можа расслабіцца, аддацца журбе, што, як воўчая ягада, крушына, спела, палівалася і злавалася ў ім, таму што ён аніяк не мог жыць так, як хацеў бы. Не мог жыць, як жылі Махахеі, Барздыкі, той жа Карп Карпавіч Бобрык. Здарылася няшчасце ў Бобрыка — ён адразу ж пераклаў тое няшчасце на чужыя плечы. А ў Мацвея так не атрымлівалася. Усё сваё — і добрае і благое — нёс сам. Жыў і ішоў па жыцці і ніяк не мог выбіцца па свой круг. Пачынаў кожны раз з нуля, і нуль гэты кожны раз здаваўся яму кругам, тым галоўным, дзеля чаго толькі і варта было жыць, на што не шкада было жыцця, толькі разганяўся ў рай, як адразу чорт за ногі — і ў пекла, і атрымлівалася, што быў ён не па крузе, а па нейкім кружочку ці адгалінаванні нават ад гэтага круга. Нібы ён аднойчы, у якім годзе — невядома, ухапіў паветра, колькі здолеў, ды і не выдыхнуў яго, хадзіў распёрты, стойваючы дыханне, спадзеючыся, што выдыхне, пазбавіцца ад гэтага паветра, калі ўсё ўвойдзе ў сваю каляіну, пабудзе размеранасць і раўнавагу. Але гэтага якраз ніколі і не ставала. Адно набягала на другое, і ён мусіў яшчэ больш прытрымліваць дыханне, жыць напаўздых, недзе пасярэдзіне паміж тым, што адыходзіла і што наставала. I абрысы таго, што адыходзіць і настае, заўсёды былі вельмі размытымі і цьмянымі, жыццё заставалася неадчувальным, і не жыццё, пэўна, а толькі абрысы яго, штрыхпункцір дзён і начэй ад адной справы да другой, ад клопатаў сённяшніх да клопатаў заўтрашніх, якія ніяк не звязаны паміж сабой і паміж тым, што адыходзіла ці то ўжо адышло ў мінулае. А землякі яго жылі зусім інакш, не тоячы дыхання і не ведаючы той абочыны, якая ўвесь час не давала спакою, праследавала яго. Той жа самы Махахей, які пачынаў яшчэ ў пору яго, Мацвея, дзяцінства, конюхам і цяпер як бы завяршаў пачаты ім даўным-даўно круг, вярнуўся зноў да сваіх конікаў. Хаця тых конікаў у Княжборы заставалася раз-два, і ўсё. I была ім адна дарога — на мясакамбінат. Ён, Мацвей, ужо даў каманду адправіць конікаў на мясакамбінат, ніхто іх цяпер за сілу ў разлік не браў і наогул за нешта жывое і карыснае не лічыў. Даручылі іх Барздыку, той і забыўся, і маёўнічалі яны ўсё мінулае лета і восень, лічы, беспрытульна, мясілі пясок на выгане за Княжборам, пакуль не знаходзілася добрая душа і не адганяла іх ад вёскі, з пяску, на траву. Восеншо, ужо не толькі з голаду, але і ад- чаю, пэўна, расканалі капытамі яны бурт з бульбаю, што ваўкі, кінуліся ў шкоду. Вось тады і загадаў ён: конікаў — на мясакамбінат. Але Махахей заступіўся за іх: