Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

Людзі пабегалі, пабегалі, памахалі рукамі, потым адзін аднаго стукнуў парожняй бутэлькай па галаве. Усе наўкола засмяяліся. Толькі Кузьма не паспеў засмяяцца. Потым паказвалі розных уродаў. Адзін быў такі вялікі, што ехаў у аўтамабілі, а ягоная галава тырчала, прабіўшы кабіну. Другі глытаў нажы і цвікі. І галавешку з агнём праглынуў. Трэці ж так зморшчыў твар, так увабраў шчокі і нос, што замест твару ў яго атрымаўся блін.

— Ну і даюць хлопцы, — задаволена крэкнуў Юшкоў.

Кузьма сядзеў і баяўся — барані бог, Праскоўя заўважыць, што ён упершыню ў электратэатры. І ён стараўся асабліва не здзіўляцца і не смяяцца. Цёплае Праскоўіна плячо было каля яго пляча, і калі яна смяялася, іх плечы на імгненне сутыкаліся. Кузьма адчуваў, як замірае яго сэрца, нібы правальваецца ў цёплую бездань.

Між тым на экране з'явіліся словы: «Ваенная хроніка. Газавая нямецкая атака на Марне». Кузьма ўбачыў вузкую паласу траншэй, над траншэямі калючы дрот, крывое, расшчэпленае снарадамі дрэва. У траншэях — людзі. Уціснуліся тварамі і жыватамі ў зямлю, як краты. А над чорным полем усё бліжэй і бліжэй да траншэй плыве, калышацца вялікае белае воблака. «Пэўна, дым», — падумаў Кузьма. Вось воблака цяжка перавалілася праз пярэдні край траншэй, затапіла траншэі. І людзі, там, у траншэях, раптам замітусіліся, заскакалі, нібы іх пачало прыпякаць агнём. Некаторыя нацягвалі на галовы шынялі, нейкія прасціны, мяшкі. Вось адзін салдат раптам упаў на зямлю, рукі і ногі ў яго пачалі калаціцца, звівацца, выломвацца з суставаў, быццам хацелі аддзяліцца ад цела. Вось упала пяць... дзесяць... трыццаць чалавек... Салдат касіў нейкі страшны раптоўны мор, нейкая імгненная чума« Кузьма ўбачыў перакошаны болем і страхам твар маладога мёртвага салдата.

На губах — пена.

— І мой жа Кандратка мёртвы, — раптам усхліпнула, уткнулася яму галавой у плячо Праскоўя. — І ніхто не пагаласіў над ім. Я ж яшчэ тады здагадалася...

Плечы яе дробна трымцелі, цёплыя слёзы падалі на Кузьмову руку.

— Ты што? — халадзеючы, шапнуў ёй Кузьма.

— Я яшчэ тады здагадалася, — ціха, няўцешна плакала яна яму ў шынель.

Яны сядзелі ў цеснай цёмнай зале, сярод незнаёмых чужых людзей, і перад імі на пакамечанай белай прасціне зашываліся тварам у брудны пясок, паміралі чужыя людзі, напэўна, французскія салдаты. Нехта ззаду сіпла кашляў, нехта курыў, нехта пляваў сабе пад ногі шалупінне ад гарбузікаў.

«Дык яна ўсё ведала, — заходзілася ад болю, спачування і пяшчоты Кузьмова сэрца. — Яна яшчэ тады, як я першы раз прыйшоў, здагадалася, што Кандрата ўжо няма. А я думаў, што яна з тых, з прадажных...»

Яму раптам стала горача. Ён расшпіліў шынель. Сэрца білася рыўкамі. Ён знайшоў у цемры Праскоўіну руку, маленькую, цвёрдую, і гладзіў, гладзіў яе. І гэтая рука заціхала, супакойвалася пад яго рукою.

Калі выйшлі з залы на вуліцу, Юшкоў сказаў:

— Ну і касіў людзей гэты газ. Аж мароз па скуры.

«Ці не заўважыў нічога, ці хітруе, прыкідваецца, — падумаў Кузьма. Яму ўсё яшчэ было горача. — Я так дрэнна, так нядобра думаў пра яе», — зноў і зноў успыхвала ў галаве неадчэпная, згрызотная думка.

Яны прайшліся па Захар'еўскай, звярнулі ў завулак. Праскоўя была сцішаная, бледная.

— Ну вось што, — сказаў Юшкоў і пакратаў рукой свой доўгі вус, — я пабягу ў казарму — там каравульная каманда павінна чысціць зброю, а ты, Кузьма, правядзі Праскоўю дадому. І каб праз гадзіну, як штык, быў у казарме...

Ён строга глянуў на Кузьму, потым павярнуўся да Праскоўі:

— Дзякуй табе за хлеб-соль. На, вось яшчэ ў кішэні засталіся — сынку свайму цукерак перадай.

Па ціхім аснежаным завулку пайшлі яны. Наперадзе Праскоўя, крыху ззаду — Кузьма. Снег мякка слаўся пад нагамі. Сонца хавалася на захадзе — за шэрымі стрэхамі дамоў, за дрэвамі. Неба было дзіўнага колеру — чырванавата-зялёнае, пасярэбранае. Марозік слабеў, і прыемна было падстаўляць твар сустрэчнаму ветрыку. Ён казытаў шчокі, лоб, вусны.

— Пад Нясвіжам забіла Кандрата, — сказаў Кузьма, і яны зноў пайшлі моўчкі. Яму было прыемна бачыць, як яна ідзе, як мякка ставіць нагу, як белым снежным пылам засыпаюцца яе боцікі.

«Яна, можа, больш, чым хто іншы, мае права на шчасце», — зноў успомніў ён сваю думку.

Падышлі да барака. Праскоўя глянула на Кузьму, ціха сказала:

— Прыходзь да мяне, Кузьма... Не забывай...

І хуценька, амаль подбегам, пайшла да дзвярэй. Яму быццам нечым апякло грудзі. Ён бачыў, як яна бярэцца рукою за клямку, як, тупаючы па ганку боцікамі, аббівае з іх снег, і яму хацелася, каб яна вярнулася, каб яны зноў хадзілі па горадзе, слухалі рыпенне снегу, глядзелі на зялёнае вечаровае неба.