Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

«Не дай бог, уцячэ...» — жахнуўся Кузьма і, распіхнуўшы уланаў, палез цераз плот. На развітанне яны паспелі пачаставаць яго звонкай аплявухай, ад якой анямела шчака. На плоце Кузьма зачапіўся крысом шыняля за штыкеціну і паляцеў потырч носам. Адразу ўсхапіўся, агледзеўся. Крокі за тры ад яго, стоячы на ганку, калаціўся ад страху маршчыністы сівабароды яўрэй — гаспадар дома. Пэўна, выходзіў на двор па патрэбе, ды так і застыў з рукой, якая дарэмна спрабавала зашпіліць гузікі ў плюшавых нагавіцах.

— Тут бег чалавек, — задыхаючыся, нават не гледзячы на старога, хрыпла сказаў Кузьма. Стары ўсё яшчэ трымцеў ад страху і пальцам паказваў сабе за спіну:

— Там... там...

Двор быў квадратны, глухі, як глыбокі калодзеж, і Стахееў сігануў проста цераз хляўчук. На чарапічнай страсе віднеліся праломы, віліся свежыя трэшчыны. Кузьма з Беланогавым не палезлі на страху. Калі ж яны аббеглі двор, то трапілі ў такія лабірынты вулачак, дворыкаў, гліняных сцен, што ў роспачы спыніліся. Беланогаў плюнуў сабе пад ногі: «Уцёк!» — і, каб на нечым адвесці душу, са злосцю ўсадзіў штык у нізенькія дзверцы з дошак, за якімі пачынаўся новы дворык. Дзверцы жалобна зарыпелі.

— Ну як, узрадавалі таварыша Крывашэін? — весела спытаўся Юшкоў, калі яны вярнуліся ў свой барак-казарму.

— Збег ён, — глуха сказаў Кузьма.

— Хто? — не зразумеў Юшкоў.

— Сучка Стахееў збег, — Кузьма раптам хліпнуў носам. — Рабі што хочаш...

Юшкоў паглядзеў на яго, як на ідыёта, потым пабялеў, стукнуў кулаком па калене:

— Каму даверыў?! Шчанюкі сляпыя! Што мне Пчалаводаў скажа за кроў яго неадпомшчаную?

Ён прабег з кута ў кут, спыніўся, звёў бровы ў чорную трапяткую спружыну:

— На губу! На трое сутак — абодвух!

Другі раз за апошнія месяцы сядзеў Кузьма на гаўптвахце.

Толькі зараз пасадзілі яго свае, лепшы сябра пасадзіў. Гэта было асабліва крыўдна.

«Ніколі не дарую яму», — падумаў Кузьма, намацаў у цемры халодны чурбанок, сеў на яго, абшчапіў галаву рукамі. Хацелася плакаць. Праз колькі гадзін ён заснуў, звіўшыся абаранкам на мулкіх дошках каля Беланогава. Сон быў цяжкі, трывожны. Сярод ночы ён раптам усхапіўся, няўцямна паглядзеў у цемру. Пакутна і шчымліва ўсплылі ў памяці словы: «Што мне Пчалаводаў скажа за кроў яго неадпомшчаную?»

Праз два дні знадворку заскрыгатаў у замку ключ. Прыгнуўшыся, каб не ўдарыцца галавой аб вушак, у клетушок, які быў «губой», увайшоў Юшкоў, ціхі, трошкі разгублены.

— Выходзьце, хлопцы, — сказаў Юшкоў. — Таго гада мы ўсё роўна зловім. Нікуды не ўцячэ.

— Нам яшчэ дзень трэба адбыць. Ты ж на тры дні пасадзіў, — буркнуў Кузьма, што ляжаў на нарах, і павярнуўся на другі бок, тварам да сцяны.

Юшкоў быццам не заўважыў ягонай злосці, працягваў гаварыць лагодным, спакойным голасам:

— Нядзеля сёння. Святы дзень. Папы моляцца, буржуі недабітыя гарэлку п'юць, а чаму пралетарскі салдат павінен на нарах з прусакамі шаптацца? Так што — выходзьце...

Злосць у Кузьмы паціху пачала астываць. «Усё-ткі сам прыйшоў, — падумаў ён пра Юшкова, — усё-ткі сумленне заела...» Яму зрабілася радасна, што Юшкоў хоць і гарачы чалавек, але затое верны сябар. І ўсё ж ён не збіраўся выходзіць адсюль першы, нават каб гэты катушок ахапіла раптам полымя. Выручыў яго Беланогаў. Шумна злез з нараў, строс з сябе саламяную пацяруху, пацягнуўся і весела сказаў:

— Ну што ж, калі начальства выпускае, можна і выйсці. А то тут трохі цесна — страявой падрыхтоўкай няма дзе заняцца.

Выйшлі на свежае паветра, і Кузьму асляпіла сонца. Такое яно было зыркае, прамяністае, вясёлае. На высокіх старых ліпах, што раслі ўздоўж вуліцы, каркалі вароны. Непадалёку бабулька несла драўляныя вёдры з вадою, і з вёдраў белымі павольнымі кольцамі выплывала пара. Снег ззяў, як ззяе луска плоткі, якую ў яркі летні дзень выцягваеш з цёплай вады. Кузьма заплюшчыў вочы і колькі крокаў ішоў, нібы сляпы.

— Ты ўжо не крыўдуй, зямеля, — ціха і вінавата гаварыў Юшкоў, калі Беланогаў пайшоў у казарму і яны засталіся адны. Хрумстка рыпеў пад нагамі снег. Калючы ветрык шчыпаў твары.

— Чаго крыўдаваць? Твая праўда. Ніколі не дарую сабе, што ён выслізнуў. А прабачэння ты не прасі. Хіба камандзіры просяць прабачэння ў падначаленых? — глянуў на яго Кузьма.

Юшкоў нахмурыўся:

— Па-твойму, камандзір заўсёды павінен салдата носам у гразь класці. Як Стахееў рабіў, як рабіла ўсё іхняе кодла, так? Для чаго ж тады рэвалюцыю мы рабілі? Каб самім салдата па мордзе біць?

— Не сярдуй, Іван, — узяў яго за локаць Кузьма. — Харошы ты чалавек. І камандзір добры. І я чэсна скажу: заўсёды ты мне, як брат. А калі-небудзь, як і бацька.