Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

– Напэўна, я старэю. Раблюся занадта балбатлівым. А вы добра выхаваныя. Амаль заснулі, але ўсё роўна намагаецеся слухаць. Ужо позна. Заставайцеся ў мяне на ноч.

– Прабачце, ня можам. Наш харунжы пераверне ўвесь горад, калі мы ня будзем начаваць разам з усімі. Тым больш, што заўтра выяжджаем.

– Ну, тады выпраўляйцеся. Толькі пачакайце яшчэ паўгадзіны. Я хачу напісаць твайму бацьку ліст.

– Ну, як вам сёньняшні вечар? – Заранковіч зірнуў на сяброў, калі яны выйшлі з дому.

– Выдатна. І ўвогуле час добра прайшоў у Полацку, – сказаў Тур.

– Заўтра ў Нясьвіж. Зноў у рукі пана харунжага.

Тур паківаў галавой.

– Ці ён нам зараз страшны? Нарэшце прыйшоў час станавіцца рыцарамі. Тым больш, што мы ўжо ўдзельнічалі ў бітве.

Радына ўсьміхнуўся.

– Большасьць нашых таварышаў, напэўна, назвала б бойку з тымі абадранцамі хутчэй невялікай сутычкай, чым бітвай.

– Нішто сабе сутычка! Ян ледзьве не загінуў ад рукі таго Рольскага з Воршы!

– Гэта даказвае, што да сапраўдных рыцараў нам яшчэ далёка.

– Бронісь, праз тваё нудоцтва панна Нарковіч ніколі ня выйдзе за цябе замуж.

У панядзелак 18 студзеня а восьмай раніцы, як і было загадана панам Вітковічам, аддзел пашыхтаваўся да ад’езду ў Нясьвіж. Харунжы пан Карытка – дасьведчаны ваяр, які больш за трыццаць год служыў Радзівілам, – агледзеў шыхт і да прыбыцьця камандзіра палічыў вершнікаў. Усе былі на месцы.

Пан Вітковіч затрымліваўся. Ваяры пачыналі хвалявацца. Яму гэта было не ўласьціва.

Ён прыбыў толькі праз гадзіну. Жаўнеры, прывучаныя да жорсткай дысцыпліны, увесь гэты час прастаялі ў конным шыхце, чакаючы свайго камандзіра.

Пан Вітковіч хутка скакаў з боку палацу ваяводы Давойны.

– Усе на месцы? – спытаў ён харунжага, асадзіўшы каня.

– Усе, пан паручнік.

Пан Вітковіч абвёў вокам ваяроў. Яго ўсхваляваны твар казаў, што здарылася нешта важнае.

– На Полацак ідзе войска маскоўскага князя.

Жаўнеры ўважліва глядзелі на яго.

– Пры канцы месяца яно будзе тут.

– Колькі іх? – запытаў пан Карытка.

– Шмат. Гэтым разам вельмі шмат. Сам Іван Жахлівы ачольвае выправу.

Пан Вітковіч зрабіў паўзу.

– Я прыняў рашэньне застацца ў Полацку. Дзеля абароны гораду зараз важны кожны рыцар. Будзем змагацца з маскавітамі. Гатовыя?

– Так! – разам адказалі ваяры.

– Махвіч, ты выпраўляешся ў Нясьвіж. Павязеш ліст князю.

Махвіч быў самым юным жаўнерам у іх аршаку. Яму ледзьве споўнілася сямнаццаць год. У тым, што для падобнага даручэньня камандзір выбярэ менавіта яго, ніхто не сумняваўся. Але самому маладому ваяру, якога тры дні таму не ўзялі на бой з разбойнікамі, рашэньне пана Вітковіча падалося несправядлівым. Кроў кінулася яму да галавы.

– Ці можна пытаньне, пане паручнік? – дрыготкім ад хваляваньня голасам запытаў ён.

– Кажы.

– Дазвольце застацца ў Полацку!

– Не дазваляю. Праз гадзіну ты мусіш пакінуць горад і імчаць так хутка, як толькі здолееш. Ад гэтага шмат у чым залежыць наш ратунак. Князь павінны як мага хутчэй атрымаць вестку аб інвазіі.

Ён зьвярнуўся да астатніх жаўнераў:

– Зараз я вяртаюся да пана Давойны. Вы застаяцеся чакаць мяне.

Пацягнуліся дні падрыхтоўкі да абароны гораду. Некалькі тысячаў сялянаў і месьцічаў пад кіраўніцтвам старасты ўмацоўвалі сьцены замку і астрогу вакол пасадаў. Жыхары вадой палівалі валы, на якіх стаялі гарадзкія ўмацаваньні, каб яны пакрыліся ільдом і сталі нязручнымі для штурму.

Многія насельнікі пакідалі Полацак. У асноўным зьяжджалі жанчыны, старыя і дзеці. Мужчыны праводзілі сваіх родных і вярталіся, каб бараніць свае дамы.

Аднаго дня конныя Заранковіч, Радына і Тур апынуліся перад Спасаўскім манастыром, што быў заснаваны ў дванаццатым стагодзьдзі Эўфрасіньняй Полацкай. Каля манастыра стаялі некалькі санак, на якія манахіні са сьлязьмі складалі рэчы. Даведаўшыся аб набліжэньні маскоўскага войска, яны прынялі рашэньне зьехаць. З плачам сёстры пакідалі муры роднага манастыра, дзе на працягу больш чым чатырохсот гадоў не спыняліся служэньні Госпаду.

Юнакі сыйшлі з коней і дапамаглі манахіням ладаваць вазы. Калі ўсё была сабрана, жанчыны ў апошні раз разьвіталіся са сваім домам і, ня ў сілах стрымліваць рыданьняў, выправіліся ў далёкі шлях. Ваяры правялі іх да гарадзкой брамы.

– З Госпадам, сёстры!

– Дзякуй вам, браты. Мы будзем маліцца за вас.

Значна больш людзей прыбывала ў Полацак. Жыхары блізкіх і далёкіх ваколіцаў сьцягваліся ў горад на працягу двух тыдняў з таго моманту, як стала вядома аб набліжэньні маскавітаў. Усе ўцякалі ад страшнага ворага: зямяне, духоўныя, месьцічы, сяляне. Людзі ішлі сем’ямі, абцяжараныя скарбам. У сьветлы час сутак ля гарадзкіх брамаў зьбіралася шмат уцекачоў, пастаянна стваралася цісканіна. Чуліся лаянка і жаласьлівыя крыкі. Зямяне патрабавалі, каб ім саступалі дарогу і карбачамі разганялі сабраных ля брам сялянаў.