Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

Камандзір маскавітаў мужна змагаўся і забіў некалькіх рыцараў. Вакол яго адзін за адным падалі яго ваяры, але ён усё яшчэ быў на кані. Нарэшце, яны сустрэліся з панам Глябовічам. Два камандзіры сышліся ў паядынку. Зазьвінелі шаблі, пасыпаліся ўдары адзін мацнейшы за другі. Астатнія ваяры стварылі вакол іх вольную прастору, даўшы правадырам, паводле рыцарскага закону, высьветліць, хто з іх мацнейшы. Пан Глябовіч спрытна фэхтаваў. Ён абрынуўся на супраціўніка і двойчы параніў яго. Хутчэй за ўсё, ён збіраўся захапіць маскавіта ў палон і таму не сьпяшаўся дабіваць яго. Але вораг настолькі адчайна супраціўляўся, што сам быў блізкі да перамогі ў двубоі. Адбіўшы некалькі небясьпечных выпадаў, пан Глябовіч нанёс яму трэцюю рану, на гэты раз сьмяротную.

Сьмерць камандзіра канчаткова зламала маскавітаў. Яны ўжо не абараняліся, а павярнулі коней да лесу ў марнай спробе ўратавацца. Гэтага ім зрабіць не далі.

Амаль увесь маскоўскі аддзел быў перабіты, калі з лесу з моцнымі крыкамі выскачылі татары. Цяпер Ян увачавідкі пабачыў яшчэ аднаго спрадвечнага ворага сваёй краіны, наезды якога былі сапраўднай бядой для Княства. Заранковіч адразу зьвярнуў увагу на тое, што татары таксама былі на нязвыкла малых для яго погляду конях.

Пан Глябовіч падаў каманду злучыць шыхт, і ліцьвінскія ваяры схапіліся з праціўнікам. Звон сталі заглушаўся крыкамі татараў. Аддзел пана Вітковіча змагаўся на правым фланзе. Супраць закутых у латы рыцараў татары, як і маскавіты, ня ўстоялі. І першымі іх шыхт прарвалі менавіта жаўнеры пана Вітковіча. Яны зьмялі татараў, з якімі сутыкнуліся, і прымусілі іх рассыпацца. Для астатніх ваяроў маскоўскага цара гэта паслужыла сыгналам да ўцёкаў. З тым жа дзікім гігатаньнем, з якім татары выскачылі з лесу, яны і памчаліся назад, пакінуўшы ляжаць на сьнезе многіх забітых.

Пан Глябовіч забараніў іх перасьледаваць. Усім была вядома ваенная тактыка татараў падманным адыходам завабліваць ворагаў у засаду. Да таго ж, прыйшла пара вяртацца ў горад. Сваёй мэты яны дасягнулі. Працягваць змаганьне было небясьпечна. Напэўна, ужо падыходзілі вялікія сілы праціўніка.

Вершнікі паімчалі назад. На конях маскавітаў яны везьлі палонных. Калі аршак пана Глябовіча вярнуўся ў горад, жыхары радаснымі воклічамі сустракалі жаўнераў і афіцэраў. Разьлік пана Давойны апраўдаўся: гэтая невялікая перамога ўзьняла баявы дух абаронцаў, і цяпер ворага чакалі не з асуджанасьцю і страхам, а з рашучасьцю ўсімі сіламі супрацьстаяць захопнікам.

Доўга чакаць не давялося. Ужо ў той самы дзень званы ўсіх цэркваў білі ў набат. Жыхары рушылі да Сафійскага сабору. Перад галоўным храмам гораду было прызначана месца збору ўсіх абаронцаў Полацка.

Каля сабору перазвон заглушаўся барабанным пошчакам і гукам вайсковых трубаў ды літаўраў, пад якія шыхтаваліся зямяне, панцырныя баяры, гарадавыя казакі. Былі яшчэ найманыя ваяры, у асноўным, з Польшчы.

Узброены рыцары былі “па-гусарску”: у руках дзіды даўжынёй каля чатырох сажняў і шчыты з выявамі асабістых гербаў, на баку – шаблі ці мячы. Ліцьвінскія зямяне былі апрануты ў панцыры, на галовах – шаломы з прылбіцамі. Польскія рыцары адрозьніваліся ад ліцьвінскіх бляхавымі дасьпехамі і шышакамі замест цяжкіх шаломаў. Казакі і панцырныя баяры таксама былі закутыя ў дасьпехі. Замест дзідаў у руках яны трымалі мячы і рагаціны. Усе яны былі ўзброены сагайдакамі.

Гэта была кавалерыя – галоўная ўдарная сіла войскаў Вялікага Княства Літоўскага. Але, паколькі аблога вымушала вершнікаў сыйсьці з коней, то гэтая сіла шмат у чым траціла сваю эфэктыўнасьць.

Побач з вершнікамі стаялі пяхотнікі. У асноўным, гэта былі рамесьнікі і купцы. Узбраеньне і абарончае абмундзіраваньне ў іх было самае разнастайнае. Са зброі яны мелі дзіды, алебарды, сякеры, сагайдакі. Шмат у каго былі ручніцы. Дасьпехаў у большасьці не было. Гэтыя пастаўленыя ў баявым шыхце аддзелы атачала чалавечае мора сялянаў і гарадзкой беднаты, якія таксама прыйшлі на збор з той зброяй, што мелі: з доўгімі завостранымі шастамі, баграмі, косамі, сякерамі.

Перад ваярамі стаялі ваявода Давойна, полацкі япіскап Арсэн і некалькі знатных зямянаў.

Ваявода абвёў войска позіркам.

– Я ня буду казаць шмат. Вы ўсё ведаеце самі. Адзіны шанец уратавацца для нас – гэта выстаяць з Божай дапамогай. Хай ніхто не спадзяецца на літасьць маскоўскага князя. Калі маскавіты ўварвуцца ў горад, яны не пашкадуюць нікога. І ведайце: дапамога да нас прыйдзе. Да вялікага князя, паноў-рады і канцлера выпраўлены вестуны. Нас не пакінуць адных. Галоўнае пратрымацца да прыходу нашых войскаў. Хай ніхто не шкадуе сябе, і тады мы пераможам. Нас ня так шмат, але перамога не ў вялікім мностве ваяроў, а ў сіле духу. Мы стаім на сваёй, Богам дадзенай, зямлі і будзем стаяць на ёй да канца. Усё, з Богам!