Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

Нарэшце націск маскавітаў саслабеў. Яны ўжо ня так разьюшана ішлі на сьцены. Нават стральцы, якія напіралі ззаду, не маглі прымусіць халопаў ісьці на ліцьвінскія мячы і дзіды. Па ворагу, які сабраўся каля сьценаў, павялі агонь з ручніцаў. Гэта вырашыла справу. Маскавіты павярнулі назад. Першы штурм Полацак вытрымаў.

Страшэннае відовішча адкрылася абаронцам гораду, калі вораг адступіў. Вялікая колькасьць трупаў ляжала на валах, унутры рову і на значнай адлегласьці перад ім. Засьпетыя сьмерцю людзі ляжалі ў самых разнастайных позах. Недзе са стогнамі варушыліся параненыя. Яны былі асуджаны загінуць ад рук сялянаў, якія высыпалі з места дабіваць праціўніка. Маскоўскіх ваяроў, ледзь жывых, зьнявечаных страшнымі ранамі, раздушаных сваімі ж войскамі, сяляне жорстка забівалі, выліваючы на іх усю лютасьць да ненавіснага ворага.

Ян стомлена прыхіліўся да сьцяны. Жах ад убачанага за апошнія некалькі гадзінаў ён ня мог уявіць сабе нават у самым жудасным сьне. Гэта было пекла на зямлі. Падчас бою ён быў быццам у тумане і акрамя ворагаў, якія ўпарта лезьлі на сьцены, нічога болей не заўважаў, але зараз ад выгляду крыві, зьнявечаных трупаў, адсечаных рук да горла падступіла млыць.

Наступныя некалькі дзён маскавіты абстрэльвалі горад. Агонь вялі з усіх гарматаў. Полацак усейвалі запальныя зарады, якія вырабляліся з пораху, пакрытага смалой. Зарады імкліва праляталі над галовамі абаронцаў і, пакідаючы ў паветры вогненныя сьляды, падалі на дахі драўляных будынкаў. Пасады былі ў агні.

З гораду вялі агонь у адказ. На астрожным адрэзку, што абаранялі людзі пана Вітковіча, працаваў полацкі гарматнік Мацьвей Воўк. Гарматаў у маскавітаў было ў пяць разоў болей. Каб хоць неяк кампэнсаваць гэтую перавагу праціўніка, полацкія гарматнікі імкнуліся пераўзыходзіць маскоўцаў у хуткасьці стральбы.

Мацьвей Воўк пасылаў праціўніку ядро за ядром. Па ягоным твары цяклі струмяні поту, ён скінуў з сябе футра і застаўся ў адной кашулі, якая на сьпіне прамокла наскрозь. Ад яго цела на марозе ішла пара. Пан гарматнік нізка прыгінаўся да рулі, старанна наводзіў гармату і прыкладаў пожаг да кноту. Гармата выштурхоўвала з сябе каменнае ці алавянае ядро, якое ў воблаку дыму і агню вылятала з рулі. Біў ён трапна, псаваў гарматы маскавітаў і прымушаў ворага спыняць агонь.

Кожны полацкі жыхар удзельнічаў у абароне. Тыя, хто ня быў на сьценах, тушылі пажары. Як толькі маскавіты спынялі страляніну, месьцічы ў сьпешным парадку аднаўлялі пашкоджаньні астрогу.

Падыходзілі да заканчэньня шостыя суткі аблогі. Быў позьні вечар. Ваяры абодвух войскаў адпачывалі. Заранковіч і Тур, у гэтую ноч вольныя ад службы, разьмясьціліся разам з іншымі жаўнерамі пана Вітковіча ў адным з дамоў Запалоцкага пасаду, які гаспадары пакінулі пасьля пачатку абстрэлу. Самога пана Вітковіча не было. Ваявода Давойна выклікаў яго на раду.

Андрэй і Ян ляжалі на суседніх ложках. Нягледзячы на моцную стомленасьць, заснуць абодва не маглі. Трывожна было на душы.

– Чуў, што гавораць пра запас ежы ў горадзе? – спытаў Тур.

Ян, не расплюшчваючы вачэй, адмоўна памахаў галавой.

– Не.

– Харчоў зусім не засталося.

– Гэта было ясна з таго, як нас кармілі апошнія два дні.

– Ян, дык прайшло ўсяго шэсьць дзён! Некаторыя гарады месяцамі вытрымліваюць аблогу. Значыць, Полацак ня быў падрыхтаваны да прыходу маскавітаў.

– Колькасьць жыхароў павялічылася. Тут увесь Полацкі павет сабраўся.

– І што, цяжка было гэта прадугледзець?

– Можна было. Але, па-першае, ніхто не чакаў ворага зімой. Лічылася, што маскавіты павінны прыйсьці з надыходам цяпла. Па-другое, як гэта заўсёды бывае, напэўна, не хапіла грошай.

– Трэба было іх дастаць.

– Дзе?

– Ня ведаю. Пан Давойна прызначаны на пасаду ваяводы ў тым ліку і для вырашэньня гэтага пытаньня.

– Ён не ўсемагутны. Дарэчы, зброі і боезапасаў падрыхтавана дастаткова. І ў прынцыпе, калі выбіраць паміж запасамі пораху і ежы, то я выбяру першае.

– Ну, пры доўгай адсутнасьці ежы запасы пораху таксама могуць не спатрэбіцца. А адкуль ты ведаеш, што пораху дастаткова? Можа, ён таксама хутка скончыцца?

– Пан Вітковіч казаў.

– Ты бачыў, якія праломы робяць у астрозе гэтыя аграмадныя гарматы маскавітаў? – запытаў Тур.

– Бачыў.

– З такімі пашкоджаньнямі сьценаў мы можам ня вытрымаць наступнага штурму.

– Я чуў, як пан Карытка казаў, што, магчыма, пасады прыйдзецца падпаліць і адступіць за сьцены замку.