Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

Тур узьняў галаву, жадаючы ў цемры выглядзець ворагаў, якія хутка набліжаліся. Ян рукой апусьціў яго галаву ў сьнег.

І ў гэтае імгненьне пачулася каманда пана Вітковіча:

– Агонь!

Зноў ноч асьвятлілася кароткімі бліскавіцамі. Ударыў гром гарматаў, і першыя шэрагі маскавітаў былі зьмецены вогненным сьмерчам. Стральцы кінуліся назад, пакінуўшы за сабой мёртвыя целы.

– Закляпаць гарматы, – загадаў пан Вітковіч, і жаўнеры кінуліся выконваць яго каманду.

– Сыходзім, – скамандаваў ён, калі гарматы былі папсаваныя, і паходняй падпаліў выкладзеную ім парахавую дарожку, якая вяла да знойдзеных жаўнерамі запасаў пораху маскавітаў. Праз некалькі хвілінаў увесь гэты запас паляціць у паветра.

Яны беглі назад. Толькі зараз Ян зразумеў, як шмат сілаў было страчана падчас бою. Ён цяжка дыхаў шырока расчыненым ротам, і халоднае марознае паветра быццам іголкамі балюча абпальвала лёгкія. Адбівалася слабое харчаваньне і недасыпаньне апошніх дзён. Ногі дрэнна слухаліся яго. Некалькі разоў ён падаў, і Тур дапамагаў яму падняцца, сам ледзь жывы ад стомленасьці.

Ззаду на батарэі пачуўся выбух вялізнай сілы. На некалькі імгненьняў ноч зьмянілася днём. Хваля гарачага паветра ўдарыла ваярам у сьпіны і зьбіла іх з ног. Чуліся крыкі маскавітаў.

Сьцены Полацку высіліся перад імі ў цемры. З кожным крокам яны станавіліся ўсё бліжэй, але колькі гэтых крокаў неабходна было зрабіць яшчэ! Для хуткага бегу Яну не хапала дыханьня. Ён адчуваў у роце прысмак крыві.

Да збаўленчых сьценаў заставалася зусім няшмат, калі “загаварыла” батарэя маскавітаў – суседка той, што была зьнішчана. Большасьць ядраў не даляталі да іх, але некаторыя рыкашэцілі ад зямлі і неслі небясьпеку.

Блізкасьць схову дадала Яну моцы. Цяпер ён быў упэўнены ў тым, што дабярэцца да астрогу. Ён нават абагнаў Тура, які бег трохі ўперадзе.

Побач у цемры па сьнезе пляснула ядро. З боку батарэі праціўніка гучалі ўсё новыя і новыя стрэлы.

Ян ці пачуў, ці адчуў, што гэтае ядро ляціць проста на іх. Але не пасьпеў ён зваліцца на зямлю, як ззаду пачуўся вусьцішны крык, ядро прасьвістала побач з Янам і ўрэзалася ў кагосьці наперадзе.

Усё ў сярэдзіне ў Заранковіча пахаладзела, калі ён зразумеў, хто бег ззаду за ім.

– Андрусь! – закрычаў ён, у надзеі пачуць знаёмы голас.

Ніхто не адказаў.

Ян апусьціўся на калені і папоўз назад. Маскавіты білі як звар’яцелыя. Яшчэ некалькі ядраў ляснулі побач з ім.

– Тур! – яшчэ раз крыкнуў Заранковіч.

Нічога.

Калі ён знайшоў сябра, той яшчэ быў жывы, бо сваёй рукой сьціснуў руку Яна. Але хутка хватка Тура саслабла і, як Заранковіч ні крычаў, ніякіх прыкметаў жыцьця Андрэй не падаваў. Ян падняў сябра на рукі і, не зьвяртаючы ніякай увагі на стрэлы маскавітаў, павольна панёс яго да астрога. Яму атрымалася дабрацца да схованкі, дзе цела Тура прынялі жаўнеры ягонага аддзелу, а сам Ян укленчыў зьняможаны. Над Андрэем схіліўся пан Вітковіч. Праз хвіліну камандзір падняўся на ногі. Ян з надзеяй паглядзеў на яго, але пан Вітковіч адмоўна памахаў галавой. Ян перавёў позірк на мёртвае цела сябра. Хацелася плакаць, але сьлёзаў не было, і ад таго стала яшчэ цяжэй.

Гэтая няўдалая вылазка моцна падарвала баявы дух абаронцаў гораду. Сярод месьцічаў усё часьцей гучалі галасы аб здачы Полацка. Пан Давойна загадаў павесіць некалькіх чалавек, якія распаўсюджвалі панічныя чуткі.

Нягледзячы на тое, што галоўная мэта атакі не была дасягнута і загінула шмат ваяроў, маскавітам гэтая вылазка таксама дорага каштавала. Зноў невялікая група ліцьвінаў зьнішчыла ў некалькі разоў большую колькасьць праціўніка. Былі выведзены са строю пятнаццаць гарматаў, узарваны вялікі запас пораху. Падчас бою гарматнае ядро трапіла ў галаву камандзіру перадавога палка баярыну Шарамецеву. На яго месца Іван Жахлівы прызначыў князя Кашына.

Недахоп харчаваньня адчуваўся ўсё мацней. Не было чым карміць нават ваяроў, якія ў першую чаргу павінны былі атрымліваць ежу.

Раніцай 8 лютага аддзел пана Вітковіча, як звычайна, заняў свае пазыцыі за астрогам. На сьценах ішла падрыхтоўка да чарговага баявога дня. Але тут Ян убачыў вялікую грамаду сялянаў, якія кіраваліся з глыбіні пасаду да гарадзкой брамы. Яны рухаліся да выхаду. Наперадзе ішоў высокі мужчына з белым сьцягам. Ваяры сыходзілі са сьценаў і, падыходзячы бліжэй да гэтай людзкой плыні, станавіліся з абодвух бакоў ад яе. І таксама маўчалі. Многія апусьцілі галовы.

– Што гэта значыць? – спытаў Заранковіч Карповіча, які стаяў побач.