Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

– А Давойна слабы.

Здача пасадаў азначала паланеньне вялізарнай колькасьці паспалітага люду – за сьценамі замку ўсе, хто сабраўся ў горадзе, разьмясьціцца не маглі. На радзе ў ваяводы пан Глябовіч прапанаваў замест таго, каб аддаваць тысячы людзей маскавітам, выкарыстаць гэтыя чалавечыя сілы для маштабнай атакі на праціўніка. Малады афіцэр браўся сам узначаліць гэтую атаку, але ваявода ня даў згоду на яе правядзеньне, лічачы гэта занадта рызыкоўным.

Зноў паўтарылася карціна з выхадам палонных да маскавітаў. Толькі на гэты раз ворагу дасталася значна больш багатая здабыча. У адзін толькі царскі полк выйшлі адзінаццаць тысяч сялянаў. Астатнія палкі і татарскія станы таксама не засталіся без нявольнікаў. А ў Полацку ваяры здымаліся са сваіх пазыцыяў, падпальвалі дамы ў пасадах і адыходзілі ў замак.

Памылка пана Давойны стала відавочнай амаль адразу. Дым, які падымаўся з Запалоцкага пасаду, вецер пагнаў проста на замак. Пад прыкрыцьцём дыму маскавіты падцягнулі гарматы на блізкую адлегласьць і зараз білі наўпрост. Ваяры апынуліся пад шквальным агнём маскоўскай артылерыі, языкі полымя зьявіліся на сьценах і ўнутры замку.

Хутка прайшла чутка аб тым, што ў горад удалося прабрацца пасланцу князя Мікалая Радзівіла Рудога. Прынесеная ім навіна абвяшчала: “Гетман даў вялікаму князю слова выратаваць Полацак і ў гэты час падыходзіць да гораду”.

Гэтая навіна дайшла і да Івана Жахлівага. Здарылася гэта наступным чынам. Два палачаніны – Марк Іваніч і Фядок Хлябовіч – спрабавалі выбрацца з гораду. Але прайсьці незаўважанымі ім не ўдалося – іх злавілі казанскія татары. На допыт іх павялі да самога маскоўскага князя. Ад іх Іван Жахлівы даведаўся пра набліжэньне князя Радзівіла. Выведка маскавітаў пацьвердзіла, што ліцьвінскае войска падыходзіць да Полацка. І нават назвала колькасьць ваяроў – сорак тысяч чалавек. Адкуль узялася гэтая вялікая лічба, невядома. На самой справе гетман вёў усяго тры з паловай тысячы вершнікаў. Маскоўскі цар загадаў весьці па Полацку пастаянны абстрэл і не спыняць яго нават ноччу. З гораду павялі агонь у адказ, сканцэнтраваўшы яго на стаўцы Івана Жахлівага ў Барысаглебскім манастыры ў Бельчыцах. Білі з гарматаў, гакаўніцаў і навальных ручніц. Такога жорсткага агню з абодвух бакоў не было з пачатку аблогі. Зямля дрыжэла ад кананады, гучаў няспынны грукат, паўсюль плыў палены пах. Ядры са злавесным сьвістам пранізвалі паветра, уразаліся ў сьцены, руйнавалі будынкі, забівалі людзей. Іван Жахлівы ў мэтах бясьпекі перавёў сваю стаўку ў царкву Георгія Вялікага, якая знаходзілася далей ад замку.

Маскавіты чаргавалі артылерыйскія абстрэлы са шматгадзіннымі штурмамі. Іван Жахлівы кідаў на замак вялікія лавы ваяроў, яны накатваліся на сьцены, нібыта гіганцкія марскія хвалі. Але на шляху гэтых хваляў паўставалі скалы стойкасьці і мужнасьці абаронцаў Полацка, аб якія яны разьбіваліся.

Ян ня мог зразумець, як ім гэта ўдавалася. Яны мала елі, амаль ня спалі, іх душыў дым, але яны ўсё адно стойка адбівалі адну атаку за другой. Многія загінулі, але тыя, хто застаўся, змагаліся за дваіх і за траіх. Ваяры чынілі сапраўдныя цуды на сьценах. Для Заранковіча ўсё бачанае ім у гэтыя дні стала неацэннай школай вайсковага мастацтва і прыкладам сапраўднай шляхетнасьці духу.

Падчас чарговай атакі, калі жаўнеры пана Вітковіча ярасна секлі маскавітаў, непадалёк ад іх паветра скалануў вялізнай сілы выбух. Выявілася, што праціўнік падвёў падкоп і ўзарваў частку сьцяны. У адной з гараднёў знаходзіўся вялікі парахавы запас, выбух якога прывёў да страшных разбурэньняў. Моцны агонь ахапіў замкавую сьцяну. Выгарэла сорак зьвёнаў сьцяны даўжынёй трыста сажняў. Маскавіты рынуліся ў пралом. Але там ім загарадзілі шлях полацкія рыцары. Пачалася крывавая сеча. Гэтая бітва пасярод палаючай, быццам у пекле, замкавай сьцяны, працягвалася некалькі гадзінаў. Маскавіты адступілі, так і не прарваўшыся ўсярэдзіну замку.

У ноч з 14 на 15 лютага Іван Жахлівы загадаў князю Васілію Сярэбранаму біць па замку запальнымі зарадамі. Яшчэ да сьвітаньня маскавітам удалося ў шмат якіх месцах падпаліць замак. Цяпер ужо ніхто не сумняваўся, што гэта канец. На прыход князя Радзівіла спадзявацца не даводзілася.

Пасьля сёмага адбітага штурму пан Давойна прыняў рашэньне выйсьці да маскоўскага князя і пачаць перамовы аб здачы гораду. Калі ваярам абвясьцілі пра гэтае рашэньне, у адказ пачуліся незадаволеныя крыкі. Жаўнеры занадта шмат заплацілі і гатовы былі плаціць яшчэ, каб не дапусьціць здачы аднаго з самых славутых местаў Вялікага Княства Літоўскага.